تفکرسیستمی حلقه مفقوده مناطق آزاد و تجاری

تفکر سیستمی حلقه مفقوده مناطق ازاد 

تفکرسیستمی حلقه مفقوده

تفکرسیستمی

نوشته علی آقاجانی تحلیلگر مسائل مناطق ازاد

شاید قبل از هر گونه مطلبی ابتدا باید ببینیم اساسا تفکر سیستمی چیست؟

تفکر سیستمی، چشم اندازی جدید و قدرتمند، یک زبان خاص، و مجموعه ای از ابزارهاست که شما می توانید برای حل معضلات در زندگی روزمره و

کاری خود استفاده کنید. تفکر سیستمی روشی برای درک واقعیتهاست که بیشتر از اجزای سیستم، بر اساس روابط بین اجزای سیستم می باشد.

بر اساس یکی از حوزه های مطالعه، معروف به پویایی سیستم ها، تفکر سیستمی دارای ارزش کاربردی است که بر اساس بنیانهای تئوریکی

مستحکمی استوار است.

خوب حال با آگاهی به تفکر سیستمی چرا تفکر سیستمی مهم است؟

چرا تفکرسیستمی با ارزش است؟ بدین دلیل که می تواند به شما در طراحی راه حلهای  هوشمندانه و پایدار برای حل مشکلات کمک کند. به بیان

ساده، تفکر سیستمی به شما تصویری دقیق تر، از واقعیت ارائه می دهد به طوری که شما می توانید با نیروهای طبیعی (داخلی) یک سیستم  به

نتیجه مورد نظر دست یابید. همچنین شما را به طرز تفکری سوق میدهد که در حل مشکلات و راه حلها با نگاهی جامع و بلند مدت بنگرید. برای

مثال، چگونه ممکن است راه حل خاص شما برای یک مشکل در دراز مدت جوابگو باشد و چه پیامدهای ناخواسته ای ممکن است داشته باشد؟ در

نهایت ، تفکر سیستمی بر پایه اصول اساسی و جهانشمولی است که شما به محض یادگیری و تشخیص آن، می توانید در همه عرصه های زندگی

از آن استفاده نمایید در یک جمله باید گفت هر چه گسترده تر فکر کنیم و بررسی کنیم سیستمی تر فکر کرده ایم و بنظر می رسد حلقه مفقوده

پیرامون مناطق آزاد همین عدم تفکر جامع و کل نگر با نگرش جهانی و یا بر اساس نگرش جهانی است که سبب شده در مناطق آزاد ما به موفقیت

چشمگیری دست پیدا نکرده ایم.

سیستم ها چه هستند؟

دقیقا یک سیستم چیست؟ سیستم گروهی از اجزای مرتبط، در تعامل با هم، و به هم وابسته است که یک کلیت واحد و پیچیده را تشکیل میدهد.

سیستمها همه جا هستند به عنوان مثال ، بخش تحقیق و توسعه در سازمان شما، سیستم گردش خون در بدن تان ، سیستم شکار و شکارچی در

طبیعت ، سیستم احتراق در اتومبیل شما ، و غیره. سیستم های بوم شناسی و سیستم های اجتماعی انسانی سیستمهای زنده هستند؛

سیستم هائی که توسط انسان ساخته شده اند از قبیل اتومبیل و ماشینهای لباسشوئی سیستمهای غیرزنده  هستند. اکثر متفکران سیستم ها،

تمرکز خود را بر سیستمهای زنده و بطور خاص بر سیستمهای اجتماعی انسان گذاشته اند. با این وجود ، اندیشمندان بسیاری، نیز علاقه مند به

تاثیرات نظام های اجتماعی انسانها  بر سیستم های زیست محیطی بزرگتر در سیاره ما هستند.

سیستم ها دارای چند خصوصیت قابل تعریف هستند :

•  هر سیستم هدفی در یک سیستم بزرگتر دارد. به عنوان مثال :

هدف از واحد تحقیق و توسعه در سازمان شما تولید ایده های جدید برای

محصولات و ایجاد امکاناتی برای سازمان است.

•  همه اجزای سیستم باید به ترتیبی در اختیار سیستم قرار گیرند که هدف سیستم را بطور بهینه انجام دهند. به عنوان مثال:

سیستم

تحقیق و توسعه در سازمان شما متشکل از افراد، تجهیزات و فرآیندهایی میباشد. اگر شما هر یک از این اجزا را حذف کنید این سیستم عملکردی

نخواهد داشت.

 • قطعات سیستم باید در نظم و حالتی خاص قرار گیرند تا سیستم هدف خود را انجام دهد. به عنوان مثال:

اگر بخواهید روابط گزارش

دهی در واحد تحقیق و توسعه را تغییر دهید، بطوریکه مسئول واحد محصول جدید به تکنیسین آزمایشگاه ورود مواد گزارش دهد، واحد موردنظر

احتمالا در نیل به اهداف خود دچار مشکل خواهد شد.

 • تغییرات سیستم در پاسخ به بازخوردها. کلمه بازخورد نقش محوری در تفکر سیستمی ایفا میکند. بازخورد، اطلاعاتی است که به صادرکننده

اصلی اطلاعات ارسال میگردد تا فعالیتهای بعدی خود را تسهیل نماید. مثال : فرض کنید که شما خیلی سریع  در هنگام رانندگی اتومبیل میپیچید،

خطوط روی جاده در پیچیدن به شما کمک میکنند. این خطوط بازخوردی را برای شما ایجاد میکنند که به شما اطلاع میدهد تا کاری که انجام میدهید

تغییر داده و ماشین خود را در مسیر درست قرار دهید.

• سیستم ها ثبات خود را از طریق تنظیمات بر اساس باز خورد حفظ می کنند. عنوان مثال : درجه حرارت بدن شما به طور کلی ۹۸٫۶  درجه

فارنهایت است. اگر حرارت بدن تان بالا برود، بدن شما عرق میکند تا خنک شوید .

تفکر سیستمی به عنوان نگرش : رویدادها ، الگوها ، و یا سیستم ها ؟

تفکر سیستمی به ما کمک می کند با نگرشی جدید به رویدادها و الگوها بنگریم و در پاسخ به آنها با دیدی کاملتر عمل نماییم. به عنوان مثال، فرض

کنید رویدادی مانند آتش سوزی در شهر شما اتفاق افتاده است. شما میتوانید با خاموش کردن آتش به سادگی به آن واکنش نشان دهید. در این

حالت شما فقط عکس العمل نشان داده اید و هیچ کاری برای آتش سوزی های بعدی انجام نداده اید. حال آنکه اگر شما آتش را خاموش نمایید و به

مطالعه در محل آتش سوزی بپردازید، در این حالت شما به الگوها نیز توجه کرده اید. برای مثال، شما ممکن است متوجه شوید که برخی از محله ها

بیشتر آسیب دیده است. اگر شما ایستگاههای آتش نشانی را در این مناطق ایجاد کنید، خود را با وضعیت فعلی تطبیق داده اید. شما  هنوز هم

کاری برای جلوگیری از آتش سوزی های جدید انجام نداده اید . حال فرض کنید که شما در جستجوی سیستمها هستید – مانند سیستمهای

تشخیص دود و مواد و مصالح ساختمانی – تا مشکل الگویی که در محله ها یافتید را حل کنید. اگر شما سسیستمهای هشدار آتش و قوانین جدید

در مورد ایمنی و آتش سوزی ایجاد کنید، تغییراتی ایجاد کرده اید. و در نهایت ، برای جلوگیری از آتش سوزی های جدید کارهایی انجام داده اید.

به همین دلیل است که نگرش به دنیا از طریق تفکر سیستمی این چنین قدرتمنداست . تفکر سیستمی باعث میشود در عمل جهانی بهتر بنا کنید.

تفکر سیستمی به عنوان یک  زبان خاص

به عنوان  یک زبان ، تفکر سیستمی  دارای ویژگی های منحصر به فردی است که به شما در مورد ارتباط با دیگران در مورد بسیاری از نظام های

اطراف ما کمک میکند.

•  تفکر سیستمی بیشتر از جزئیات برکلیات تاکید می کند و تاکید آن بر نقش هاست مانند نقش ما در بسیاری از سیستمهایی که در محل کار داریم.

•  تقکر سیستمی بر باز خورد های حلقه ای (گردشی) تاکید میکند. (به عنوان مثال ، A  منجر به  B، و B منجر به C شده وآن هم منجر به   A می

گردد) بجای برخورد بصورت خطی ( که در این حالت A منجر به B ، و B منجر به C، و آن هم منجر به D و….می گردد.)

•  تفکر سیستمی شامل اصطلاحات ویژه ای است که رفتار  سیستم را توصیف میکند ، مانند تقویت فرآیند (جریان بازخوردی که باعث کاهش یا

افزایش تصاعدی می شود.) و یا فرایند تعادل ( یک جریان بازخوردی که تغییرات را کنترل می کند تا ثبات سیستم برقرار شود.)

تفکر سیستمی به عنوان مجموعه ای از ابزارها

حوزه تفکر سیستمی طیف وسیعی از ابزارها را ایجاد کرده است که به شما امکان می دهد تا (۱) درک تان از رفتار و یا ساختار یک سیستم را

بصورت گرافیکی ترسیم نمایید.  در مورد درک خود از یک سیستم با دیگران ارتباط برقرار نمایید. (۳) در هنگام بروز مشکلات در رفتار سیستم، عملیات

لازم را اعمال نمایید.

این ابزارها شامل حلقه های علیت، نمودارهای رفتارها در طی زمان، نمودارهای جریان و موجودی، الگوهای سیستم ها، – که به شما توان تجسم و

توصیف درک تان از یک سیستم را می دهند – مدلهای شبیه سازی کامپیوتری و شبیه سازهای مدیریت  که به شما کمک می کند تا اثر بالقوه

مداخلاتتان را آزمایش کنید.

چه شما تفکر سیستمی را بعنوان روشی جدید تلقی کنید، و چه مجموعه ای از ابزارها بدانید ، در هر صورت تفکر سیستمی قدرت و پتانسیلی دارد

که  به محض یادگیری، بسیار سخت می توانید از ان جدا شوید و هر چه بیشتر یاد بگیرید، اشتیاقتان به یادگیری بیشتر خواهد شد.

با توجه به اهمیت موضوع بهتر است بپردازیم به تفکر سیستمی در مناطق ازاد کشور . تفکری که تاکنون یا وجود نداشته و یا بسیار ضعیف بوده است

به نظر می رسد که موفقیت یک منطقه آزاد تجاری به عوامل بسیار متنوع و متعددی بستگی دارد.

اما عمده این عوامل را می‌توان در دو گروه کلی دسته‌بندی کرد که عبارتند از:

دسته اول شامل پیش‌نیازهای لازم برای دستیابی به موفقیت

 دسته دوم عوامل پسین برای دستیابی به موفقیت

متاسفانه در فصل اول اشاره به پیش‌نیازهای لازم برای ایجاد یک منطقه آزاد و عملکرد موفق آن با رویکرد تفکر سیستمی شکل نگرفته و یا حتی

اجرایی نشده است.

و باید اذعان نمود که بدون وجود این پیش‌نیازها، نمی‌توان موفقیت‌های چشمگیری را از مناطق آزاد انتظار داشت. دسته  بعدی هم بر

چگونگی امور اجرایی در مناطق تاکید دارد؛ به طوری که مانند هر سازمانی، عملکرد مجریان بر میزان موفقیت یا عدم موفقیت سازمان اثرگذار

است. هر کدام از عوامل مذکور در میزان موفقیت مناطق آزاد دارای اهمیت بسیار بسیار فراوانی است. با تمام این اوصاف بررسی

پیش‌نیازهای لازم برای موفقیت مناطق آزاد از اهمیت استراتژیکی برخوردار است، زیرا تا زمانی که بستر در مناطق ازاد چه به لحاظ سیاسی و

اقتصادی و اجتماعی و… فراهم نباشند، عملکرد مناسب در دسته ماقبل خود بهیچ عنوان تاثیرگذار نخواهد بود.

خوب با نگاهی به مطالب فوق بهتر است پیرامون مناطق ازاد نظری اجمالی داشته باشیم. منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر

بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهره­گیری از مزایایی نظیر معافیتهای مالیاتی، بخشودگی سود و

عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زاید ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با

جذب سرمایه گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می نماید.

در تعریف سازمان ملل متحد (یونیدو) از مناطق آزاد به عنوان «محرکه» در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می گردد. همچنین در برداشت

جدید از مناطق آزاد – که به منطقه آزاد پردازش صادرات معروف است – به ناحیه صنعتی ویژه ای در خارج از مرز گمرکی، که تولیداتش جهت

گیری صادراتی دارند، گفته می شود. فلسفه این اصطلاح را می توان در تغییر استراتژی واردات به استراتژی توسعه صادرات دانست.

همچنین مناطق ویژه تجاری صنعتی را می توان به صورت زیر تعریف کرد: «به محدوده جغرافیایی مشخص که قوانین گمرکی محدوده گمرکی

کشور در آن اجرا نمی شود و به منظور تسهیل در امر واردات و صادرات کالا و حمایت از صنعت داخلی کشور و همچنین جذب فناوری های

نوین در امر تولید و توسعه منطقه ای در مبادی گمرکات و نقاط مرزی کشور ایجاد می شود را مناطق ویژه تجاری – صنعتی می نامند.»

تفاوت مناطق ویژه اقتصادی و آزاد تجاری

برخی از مهم ترین تفاوت های مناطق آزاد و ویژه را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

معافیت مالیاتی به مدت ?? سال در مناطق آزاد وجود دارد و در مناطق ویژه اقتصادی تخفیف مالیاتی طبق مقررات داخل کشور است.

خرده فروشی کالا در مناطق ویژه اقتصادی فقط برای اتباع خارجی امکان پذیر است. لیکن در مناطق آزاد خرده فروشی برای اتباع خارجی و

داخلی امکان پذیر می باشد.

مقررات روادید برای اتباع خارجی در مناطق ویژه بر اساس ضوابط داخل کشور است ولی در مناطق آزاد روادید در مرزهای ورودی اعطاء می

شود.

مقررات کار و بیمه اجتماعی در استخدام اتباع خارجی در مناطق آزاد تابع مقررات خاص مناطق می باشد ولی در مناطق ویژه اقتصادی تابع

مقررات داخل کشور است.

اما بهتر است نگاهی هم به مزیت عمده مناطق ویژه اقتصادی در چیست؟

– معافیت گمرکی تا سقف ارزش افزوده و پرداخت عوارض گمرکی مازاد بر ارزش افزوده قطعات خارجی در تولیدات

– ورود ماشین آلات خط تولید و ابزار و اثاثیه اداری بدون عوارض گمرکی

– تبعیت از قانون کار مناطق آزاد تجاری و صنعتی در مناطق ویژه

– صدور مجوز ساخت و پایان کار بصورت رایگان

– عدم محدودیت زمانی متروکه شدن کالا در منطقه ویژه همچنین شما با مطالعه قوانین و مقررات منطقه مزایای دیگری را خواهید یافت.

در این قسمت نتیجه تحقیقات خود را در یک دسته بندی کوتاه به شرح زیر بیان می کنم

۱- مناطق ازاد تجاری باید در استقرار و تهیه نقشه راه با الگوهای جهانی و سیستمی همراه باشند

۲- برای تحول سیستمی در مناطق ازاد باید قوانین الزام اور سیستمی در راس کار قرار گرفته و مدیر و مدیران به شدت در چهارچوبهای سیستمی به ادامه مسیر تشویق و ترغیب شوند.

۳- نظارت همه جانبه و با چشم انداز رویکرد۱۰ ساله و ۵۰ و ۱۰۰ ساله در دستور کار قرار گیرد

۴-الگو برداری از روی نمونه های موفق خارجی و جهانی و بومی سازی و اسلامی سازی این مدلها راهی در جهت نیل به سوی سیستمی شدن مناطق ازاد است

۵-از اشتباهات دیگران و خود درس گرفتن مخصوصا رفتارها و قوانین تضعیف کننده که ماهیت و هویت مناطق ازاد را در طی این ۳ دهه گذشته تضعیف نموده است و چرایی های ان

عل اقاجانی کارشناس و تحلیلگرمناطق آزاد