فراشناخت یا (Metacognition)
فراشناخت
فراشناخت یا به بیان کاملا ساده تر یعنی تفکر درباره تفکر رویکرد نوینی در دانش امروزی بشری و مباحث علمی است .
رویکرد مدرن آموزش برپایه یادگیری فراشناختی است.فراشناخت به عبارت دیگر هرگونه دانش یا فعالیت شناختی است که موضوع آن
شناخت یا تنظیم شناخت است و به دو بعد.
اول-دانش فراشناختی (meta cognitive knowledge)
دوم – تجربه فراشناختی (meta cognitive experience)
تقسیم می شود . دانش فراشناختی، است « خود، تکلیف و راهبردهای شناختی »
شامل سه طبقه دانش درباره اول تنظیم شناخت و دوم دانش درباره شناخت و سوم دانش
دو نوع فراشناخت به هم پیوسته به نام وجود دارد.که عبارتند از :
شناخت
به نظر می رسد که معمولا شناخت در زمانی حادث می شود و یا به وقوع می پیوندد که فرد از تواناییهای شناختی خود – نظارت بر
آن آگاه است .
بخش دوم
فراشناخت
من معتقدم فراشناخت شناختی دوباره و یا تفکری است که از طریق آن فکر تنظیم و بر آن نظارت می شود .
دانش فراشناختی و آگاهی فراشناختی (metacognitive awareness) از یکدیگر کاملا متمایز و متفاوتند. دانش فراشناختی به دانش
واضح و آشکار شخص درباره قوتها و ضعفهای شناختی اش گفته می شود .
در حالی که آگاهی مؤلفه های فراشنا ختی ، فراشناختی به احساسات و تجارب ما اشاره دارد (کوهن۲۰۰۰ ). (Kuhn) دربرگیرنده
کلیترین اندیشهها و باورها و مهارتهای اجرایی مستقل از محتوی هستند که در حافظه بلندمدت شخص اندوخته می شوند و به هنگام
مواجهه با تکالیف شناختی، فراخوانده میشوند. مؤلفههای فراشناختی دو کارکرد مهم بر عهده دارند :
اول
شامل دانش مربوط به موضوعهای شناختی می شوند و شخص را نسبت به ویژگیهای تفکر و شناخت خود آگاه میسازند .
دوم
هم فعالیتهای شناختی را تنظیم میکنند. تنظیم شناخت شامل سه مهارت اساسی است که امل
اول برنامه ریزی
دوم بازبینی و ارزشیابی است
سوم حالت فراشناختی (metacognitive state )، که البته نوعی از فراشناخت است که دارای چهار مؤلفه است که عبارتند از .
اول آگاهی فراشناختی
دوم راهبرد شناختی
سوم برنامه ریزی
چهارم خودبازبینی
حالت فراشناختی به عنوان یک حالت انتقالی از موقعیتهای فکری یا عقلانی شخص تعریف می شود که در شدت، دارای نوسان است و
در طول زمان تغییر میکند. ولی صفت فراشناختی (trait metacognition )، به یک تفاوت فردی نسبتاً پایدار در اشخاص و پاسخ آنان
به موقعیتهای عقلانی با درجات مختلفی به نقل از ستین کایا و اکتین، ، از حالت فراشناختی اطلاق میشود
کنترل فراشناختی، تصمیمات هشیار یا ناهشیاری است که ما آن را بر اساس نتایج فرایندهای بازبینی، بنا میکنیم . مبانی نظری و
نتایج پژوهش ها حاکی از آن است که فراشناخت و مؤلفه های آن با پیشرفت تحصیلی (academic achievement) رابطه دقیق و
معنا داری دارد
خوب با این مقدمه کوتاه و برای اشنا شدن بهتر با مفهوم فراشناخت لازم است که طرح درس ها، دربرگیرنده جنبه های زیر می باشد:
۱- تشویق دانش آموزان به طرح پرسش هایی که در مواجهه با دروس جدید باید از خود بپرسند؛ مثلاً این چیست؟ چگونه کار می کند؟ به چه چیزی شبیه است؟
۲- تشویق دانش آموزان به تعیین و اتخاذ استراتژی اصلی شان در حل مسئله؛ به عنوان مثال، شکستن یک مسئله به مسائل کوچکتر
و ریزتر
۳- تشویق دانش آموزان به استفاده از مفاهیمی مانند فرضیه و شواهد در روبرو شدن با پدیده های جدید و حتی نوظهور
۴- فهم اینکه شواهد و روش استنتاج در علوم گوناگون، متفاوت است. به عنوان مثال در ریاضیات از اثبات منطقی استفاده می شود، در
علوم از آزمون و مشاهده، در تاریخ و فلسفه از استدلال و … ….
در رویکرد مدرن آموزشی، فرایند یادگیری دارای سه مرحله است:
۱- فعالیت های مقدماتی : در این مرحله از دانش آموزان سوال می شود تا دانش قبلی خود درباره موضوع را به خاطر آورند. این مانند
پلی است که دانش قبلی را به دانش جدید، مرتبط می کند. آنگاه دانش جدید از طریق پرسش های کاوشگرانه، بیان می شود
۲- تمرین های یادگیری : در این مرحله دانش آموزان راهنمائی می شوند تا خود را مشغول به یافتن مفاهیم کلیدی، طرح پرسش،
تحلیل علت- معلول، تحلیل مقایسه- تطبیقی، بیان مولفه های ساختاری، ارزش های فرهنگی، ساختاربندی، و ریشه های شواهد شوند
و برای اینکار از اصول و فرمول های صحیح استفاده کنند. برای فهم عمیق تر، دانش آموزان تشویق می شوند تا به استنتاج دست زده
و در مورد استنتاج های خود با یکدیگر بحث و حتی مناظره کنند و یا اینکه تفسیرهای خود از استنتاج هایشان را بنویسند
۳- فعالیت های تعقیبی: در این مرحله دانش آموزان باید استنتاج های خود را شرح دهند، و اینکه بر اساس چه روشی به این استنتاج
ها رسیده اند. و اینکه استنتاج های آنها در بعدی وسیعتر چگونه توجیه پیدا می کند. دیگر دانش آموزان نیز باید در مورد ارزیابی
گزارش استنتاج های هم کلاس های شان، نظرشان را بدهند
پیاده کردن طرح درس مبتنی بر فراشناخت، چالش معلمان در رویکرد مدرن آموزشی است. برای اجرای صحیح این طرح درس، دانش
آموزان باید فعال باشند نه منفعل که این موضوع نیازمند تلاش های فراوانی هم از طرف معلمان و هم از طرف مدیران است. از این رو
معلمان باید ویژگی های زیر را داشته باشند :
– به موفقیت همه دانشجویان و دانش آموزان متعهد باشند
– برای ساختن یک محیط مناسب برای یادگیری در دانشگاه و یا مراکز آموزشی ، با دیگر اساتید و یا معلمان همکاری داشته باشند
– با مفاهیم فراشناخت و روش های آن کاملا آشنا باشند
– طیفی از فعالیت های گوناگون را در دستور کار خود قرار داده و طراحی کنند
– عملکرد دانشجویان و یا دانش آموزان را به صورت منظم مورد نظارت همه جانبه قرار دهند
– عملکرد آنها را مورد ارزیابی صحیح و مجدد قرار دهند و با والدین آنها روابط متقابل و سازنده ای برقرار نمایند…..
