مگاترند (Mega-trend) چیست

مگاترند

مگاترند (Mega-trend) چیست

به عنوان یک مساور کسب و کار نگاهی بسیار ویژه به مگاترندها دارم اما اساسا تعریف مگاترند (Megatrend) چیست؟

ترندها اساسا به کالاها و خدمات داغ داغ اطلاق می گردد.

باید اذعان کنم که امروزه شرکت‌های ارائه‌دهنده آن‌ها از این طریق برای خود جایگاه اقتصادی و اجتماعی پیدا کرده‌اند. مثلا امروزه خدمات تاکسی اینترنتی ترند است. نمونه این نوع شرکت‌ها در ایران اسنپ، تپسی و کارپینو هستند. نمونه بین‌المللی این ترند شرکت اوبر (Uber) است.

گوشی‌های تلفن همراه از محصولات ترند به شمار می‌آیند. همین گوشی‌های هوشمند زندگی امروز را تغییر داده‌اند. اما آینده گوشی‌های تلفن همراه چندان مشخص نیست. کسی نمی‌داند که آیا بیست سال بعد هم ما از گوشی‌های هوشمند استفاده خواهیم کرد یا نه. شاید اختراع دیگری جای آن را بگیرد. شاید بیست سال دیگر همه ما در بدنمان تراشه‌های الکترونیکی بکاریم که کار موبایل را بکنند. محصولات داغ آینده چیستند؟ اینجاست که باید به سراغ مگاترندها برویم.

مگاترند به محصولات، فناوری‌ها و خدماتی می‌گویند که فکر می‌کنیم در آینده بازار داغی خواهند داشت. در برخی از دانشگاه‌ها و موسسات افرادی هستند که شغلشان رصد کردن و پیدا کردن مگاترندها است. این افراد تحولات فناوری را در طول سال‌ها رصد می‌کنند و با استفاده جریان‌های موجود، سعی می‌کنند محصولات داغ آینده را پیش‌بینی کنند.

چرا مگاترند مهم است؟

آگاهی از مگاترند برای شرکت‌ها و کسانی که در حوزه‌های فناوری کار می‌کنند، مهم است. شرکت‌ها با رصد مگاترند‌ها می‌توانند برای بلندمدت برنامه‌ریزی کنند. هیچ تضمینی نیست که محصول امروز آن‌ها ده سال بعد نیز خریدار داشته باشد. شرکت‌ها برای بقا باید بتوانند ده سال بعد نیز سود کنند. باید بتوانند در ده سال آینده نیز محصولات و خدماتی ارائه دهند که خریدار داشته باشد. شرکت‌ها با دانستن مگاترندها می‌توانند از امروز دست‌به‌کار شوند.

اگر شما می‌خواهید یک استارتاپ راه بیندازید، دانستن مگاترند‌ها می‌تواند راهنمای خوبی باشد برای اینکه بدانید در چه زمینه‌ای می‌توانید فعالیت کنید.

شناخت مگاترند حتی می‌تواند برای انتخاب رشته دانشگاهی هم مهم باشد. اگر شما امروز وارد دانشگاه شوید، حداقل چهار سال طول می‌کشد که فارغ‌التحصیل شوید. در بازار فناوری چهار سال زمانی کافی برای ارائه و معرفی یک محصول یا خدمات جدید است. دانستن مگاترندها به شما کمک خواهد کرد که بتوانید متناسب با علاقه و بازار کار آینده، انتخاب رشته کنید.

سوار بر امواج آینده‌

دانستن مگاترندها مهم است. اما مهم‌تر از آن دانستن سرعت رشد هرکدام از آن‌ها است.

کسی که می‌خواهد موج‌سواری کند باید بتواند آهنگ رشد ارتفاع موج را تشخیص دهد. اگر او در زمان درست سوار بر موج شود، انرژی و تکانه موج او را بالاتر خواهد برد. اگر زودتر بخواهد سوار موج شود، قدرت موج در حدی نیست که بتواند او را بالا ببرد. اگر دیر بجنبد و بعد از بزرگ‌تر شدن موج‌سوار آن شود، حتی خطر مرگ برای او دارد.

روند رشد یک ترند سه مرحله اساسی دارد.

• مرحله اول زمانی است که ترند هنوز دارد شروع می‌شود.
• مرحله دوم زمانی است که دارد اوج می‌گیرد.
• مرحله سوم هم زمانی است که ترند رشد یافته است. ممکن است بعد از این دوران، یک ترند روند نزولی داشته باشد و کم‌کم به دست فراموشی سپرده شود.

شرکت‌ها باید بتوانند متناسب با منابعی که در اختیار دارند و هدفی که از واردشدن به هر حوزه‌ دنبال می‌کنند، زمان مناسب را برای سوارشدن بر موج یک مگاترند تشخیص دهند. در غیر این صورت ممکن است شکست بخورند.

مگاترند‌ امروز یا همان ترند آینده

در ادامه فهرستی از فناوری‌های نوظهور که فکر می‌کنیم آینده را دگرگون خواهند کرد می‌آید. این فهرست توسط متخصصین این حوزه که کارشان رصد کردن ترند‌های امروز و پیش‌بینی کردن مگاترندها است، به‌طور مداوم به‌روز می‌شود.

۱– اینترنت اشیاء

اینترنت اشیاء (Internet of Things) یا به‌طور خلاصه IoT، متصل کردن اشیای غیر از کامپیوتر و گوشی تلفن همراه، به اینترنت است. خودروها، وسایل آشپزخانه و حتی کنترل‌کننده‌های ضربان قلب را می‌توان به اینترنت وصل کرد.

وصل کردن اشیاء به اینترنت می‌تواند فواید زیادی برای ما داشته باشد. مثلا یخچالی را در نظر بگیرید که از رژیم غذایی شما خبر دارد و متناسب با این رژیم با تشخیص حجم مواد غذایی موجود در آن، به شما اطلاع بدهد که امروز لازم است میوه بخرید. یا به‌صورت خودکار بتواند به فروشگاه‌های موجود میوه سفارش دهد.

خودروهای خودران یا بدون راننده می‌توانند از طریق اینترنت مسیرهای بهینه و کم ترافیک را پیدا کنند و هرچه سریع‌تر به مقصد برسند.

با رشد اینترنت اشیاء در سال‌های آتی، وسایل بیشتری به اینترنت وصل خواهند شد. متخصصین این حوزه پیش‌بینی می‌کنند که تا ۲۰۲۰ بیش از ۲۴ میلیارد وسیله مختلف به اینترنت متصل شوند. این عدد معادل ۴ وسیله متصل به اینترنت برای هر فرد است.

با نزدیک شدن به این تعداد ۶ میلیارد دلار سرمایه به این حوزه وارد خواهد شد. این سرمایه جهت توسعه اپلیکیشن‌ها، قطعات سخت‌افزاری، وسایل ذخیره‌سازی، وسایل اتصال و انتقال اطلاعات و امنیت صرف می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۵ ارزش بازار اینترنت اشیاء بالغ بر ۱۳ هزار میلیارد دلار باشد.

۲– هوش مصنوعی

هوش مصنوعی و کار روی آن موضوع چندان جدیدی نیست. اما آنچه باعث می‌شود هوش مصنوعی یک مگاترند باشد، رشد شگرفی است که در سال‌های اخیر کرده است. پیش از این ما توانسته‌ بودیم به هوش مصنوعی یاد بدهیم چگونه یک هواپیما را براند و چگونه شطرنج بازی کند.

در سال‌های اخیر گوگل توانسته‌ است یک هوش مصنوعی جدید خلق کند. هوش مصنوعی گوگل می‌تواند یاد بگیرد چگونه بازی‌های ویدئویی را بازی کند. هوش مصنوعی گوگل می‌تواند با نگاه‌کردن به بازی بازیکن‌های انسانی، در بازی‌‌های ویدئویی ماهرتر شود. این یک گام مهم در هوش مصنوعی است.

کاربردهایی که هوش مصنوعی می‌تواند داشته باشد، از آن یک مگاترند مهم می‌سازند. تشخیص‌های پزشکی، تشخیص اسناد جعلی، ماشین‌های بدون راننده و ربات‌هایی با توانایی یادگیری از جمله کاربردهایی هستند که در حال حاضر نیز کمابیش وجود دارند.

با توسعه هوش مصنوعی ابزارهای بیشتری هوشمند می‌شوند و ابزارهای هوشمند امروزی، هوشمندتر می‌شوند. این یک بازار بزرگ است. شما کافی است یکی از وسایل مورد استفاده در دنیای امروز را بردارید و به آن هوش مصنوعی اضافه کنید. مثلا یک سیستم تهویه بسازید که بتواند با تشخیص وضعیت بدن شما، دمای اتاق و شدت جریان هوا را تنظیم کند. فرمول ایجاد بسیاری از استارتاپ‌های ده سال آینده ساده است: هر چیزی را که می‌توانید، هوشمند کنید.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ارزش بازار هوش مصنوعی در سال ۲۰۲۲ به ۱۶ میلیارد دلار خواهد رسید.

۳– کلان‌داده

کلان‌داده (Big Data) به داده‌های حجیم بدون ساختار و با ساختاری گفته می‌شود که به واسطه فعالیت‌های آنلاین و آفلاین تولید می‌شوند. ذخیره‌سازی و پردازش این داده‌ها به دلیل حجم، تنوع و سرعت تولید زیاد آن‌ها، بسیار سخت است.

تحلیل این داده‌ها می‌تواند سود فراوانی بر شرکت‌ها داشته باشد. با تحلیل این داده‌ها می‌توان عملیات جاری را بهینه کرد و تصمیم‌های سریع و هوشمندانه‌تر گرفت.

بازار کلان‌داده در سال ۲۰۱۶ حدودا ۱۳۰ میلیارد دلار ارزش داشت. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ارزش بازار کلان‌داده در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۳ میلیارد دلار خواهد بود.

۴– زنجیره بلوکی

زنجیره بلوکی (Blockchain) با تولد پول الکترونیکی بیت‌کوین (Bitcoin) معرفی شد. پول الکترونیکی از لحاظ‌هایی شبیه پول واقعی است. وقتی شما برای خرید کالایی از پول الکترونیکی استفاده می‌کنید، دقیقا مثل این است که مقداری پول از جیب خود بردارید و به فروشنده بدهید.

این نوع نقل و انتقالات به دلیل رمزگذاری‌های پیشرفته‌ای که وجود دارد، توسط دولت‌ها قابل ردیابی نیست. در پول الکترونیکی آنچه مبادله می‌شود صرفا یک عدد نیست که از حساب شما کم شود. بلکه واقعا اسکناس الکترونیک است که جیب از شما برداشته می‌شود و به فروشنده داده می‌شود.

حساب‌وکتاب انتقالات پول الکترونیکی، در هزاران سرور سطح در جهان ثبت می‌شود. زنجیره بلوکی به این زنجیره از سرورها گفته می‌شود. این سرورها برای ذخیره پول الکترونیکی تبادل‌شده و ارتباط امن با کاربران پول الکترونیکی به وجود آمدند.

پس از مطرح‌شدن تحلیل‌های کلان‌داده، نقدهای در مورد حق نگهداری داده‌های کاربران در سرورهای هرکدام از شرکت‌ها مطرح شد. یکی از بهترین پیشنهاد‌ها، ذخیره این داده‌ها در سرورهای زنجیره بلوکی بود.

این ذخیره‌سازی به‌نحوی است که حق مالکیت کاربر بر داده‌هایی که تولید کرده است و لزوم دریافت هزینه برای استفاده از داده‌هایش، باید توسط شرکت‌ها در نظر گرفته شود. در این حالت شرکت‌ها موظف می‌شوند به‌ازای سودی که از تحلیل داده‌های هر یک از کاربران کسب می‌کنند، سهمی از سود حاصله را به کاربر پرداخت کنند.

تعداد سرورهای زنجیره‌ بلوکی با افزایش مداوم داده‌های تولیدشده در اینترنت و گسترش اینترنت اشیاء بیشتر می‌شود.

کارشناسان باور دارند که ارزش بازار زنجیره بلوکی در سال ۲۰۲۴ به ۷.۷۴ میلیارد دلار برسد.

۵– ژنتیک

از زمانی که دانشمندان موفق به خواندن ژن‌های انسانی شدند، تلاش‌های زیادی برای تحلیل این داده‌ها و ارتباط آن با ویژگی‌های جسمی و روانی هر فرد صورت گرفته است. بعد از آنکه دانشمندان موفق به ابداع روشی برای تغییر ژن‌های انسان شدند و توانستند تغییرات دلخواه را در ژن انسان پیاده کنند، علم ژنتیک وارد مرحله‌ای انقلابی شد.

امروزه با مدد این ابزارها و الگوریتم‌های تحلیلی که به کمک ابزارهای کلان‌داده به وجود آمده‌اند، تلاش‌های زیادی برای مهندسی ژن‌های انسان انجام می‌شود. در حال حاضر موفقیت‌های به دست آمده در این حوزه چندان چشم‌گیر نیستند. اما با پیشرفت فناوری‌ها و الگوریتم‌های تحلیلی، امیدواری‌های زیادی وجود دارد که بتوان ژن‌های انسانی را به‌نحو دلخواه مهندسی کرد.

حاصل این پیشرفت، پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری‌‌ها خواهد بود. در آینده درمان سرطان به‌راحتی درمان سرماخوردگی می‌شود. دیگر نوزادان با نقص ژنتیکی متولد نخواهند شد. بیماری‌هایی که دلایل ژنتیکی دارند به‌طور کامل از بین خواهند رفت. با پیشرفت این حوزه آزمایش دی‌ان‌ای (DNA) مثل دیگر آزمایش‌های رایج پزشکی خواهد شد. وقتی که به دکتر مراجعه می‌کنید، پزشک معالج با ترکیب داده‌های ژنتیکی، اطلاعاتی که از حسگرهای متصل به اینترنت به دست آمده‌اند و تحلیل این داده‌ها توسط ابزارهای کلان‌داده، می‌تواند نسخه‌ای مختص شما بنویسد. نسخه‌ای که با توجه به بدن شما نوشته شده است و به بهینه‌ترین روش، بیماری شما را درمان خواهد کرد.

فاصله امروز ما با چنین آینده‌ای زیاد نیست. شاید ده یا بیست سال دیگر تمام این‌ها یک واقعیت روزمره باشند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ارزش بازار آزمایش‌های دی‌ان‌ای در سال ۲۰۲۲ به ۶٫۵ میلیارد دلار برسد.

۶– رباتیک

ربات‌ها هنوز به زندگی روزمره‌ ما وارد نشده‌اند. اما سال‌هاست که در صنایع استفاده می‌شوند. مثلا ۷ درصد از خودرویی که سوار می‌شوید توسط ربات‌های خودکار ساخته شده است.

این ربات‌ها فقط می‌توانند کارهای ساده و تکراری انجام دهند. این ربات‌ها برنامه‌ریزی می‌شوند و طبق برنامه خود فقط یک عملیات خاص را انجام می‌دهند. هیچ‌کدام از این ربات‌ها توانایی انجام کارهای پیچیده و غیرتکراری را ندارند. هیچ‌کدام از این ربات‌ها نمی‌توانند برای انجام کارهای گوناگون انعطاف داشته باشند. اما اگر ربات‌ها بتوانند با تماشای کارهای انسان، یاد بگیرند چه؟

این عرصه دارد دگرگون می‌شود. پیشرفت‌های حاصل‌شده در سال‌های اخیر، چشم‌انداز این حوزه را تغییر داده است. پیشرفت‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی (Machine Learning) چشم‌گیر هستند.

با ترکیب این پیشرفت‌ها با علم رباتیک، ما در آینده ربات‌هایی خواهیم داشت که می‌توانند هر کاری انجام دهند. ربات‌های آینده هم می‌توانند خودرو بسازند و هم خودشان رانندگی کنند. چنین پیشرفت‌هایی قیمت ربات‌ها را کاهش و قابلیت‌های آن‌ها را افزایش خواهد داد.

ربات‌های کشاورز و آشپز هم خواهیم داشت. جالب اینجاست که ربات‌ها برای چنین کارهایی بهتر از انسان‌ها عمل می‌کنند. زیرا آن‌ها مثل انسان هزاران دغدغه و مشغله فکری ندارند که در حین انجام کاری به آن فکر کنند و حواسشان پرت شود.

ربات‌ها وقتی رانندگی می‌کنند فقط رانندگی می‌کنند. ما انسان‌ها استاد وقت تلف‌کردن هستیم. ربات‌ها هنگام کار به شبکه‌های اجتماعی سرک نمی‌کشند و تمام‌وقت کار می‌کنند.

حوزه رباتیک در حال پیشرفت است. بازار این حوزه از هم‌اکنون دارد رشد می‌کند و در سال ۲۰۲۵ ارزشی ۶۷ میلیارد دلاری خواهد داشت.

۷– چاپ سه‌بعدی

چاپ سه‌بعدی این امکان را به ما می‌دهد که وسیله یا قطعه مورد نظرمان را در زمان کمی چاپ کنیم. دستگاه‌های چاپ سه‌بعدی این توانایی را دارند که طرح دلخواه شما را بگیرند و در زمان کمی آن را به‌صورت سه‌بعدی آماده کنند. مثلا اگر شما یک جاخودکاری نیاز دارید لازم نیست که به فروشگاه لوازم‌تحریر بروید و از کالاهای موجود یکی را انتخاب کنید. بلکه می‌توانید جاخودکاری خود را طراحی و چاپ کنید. طرحی مختص سلیقه و نیاز شما.

چاپ سه‌بعدی اولین بار برای چاپ و تولید وسایل پلاستیکی استفاده شد. اما این حوزه پیشرفت کرد. امروزه شما حتی می‌توانید غذایی که دوست دارید را با یک چاپگر سه‌بعدی، چاپ کنید.

چاپگرهای سه‌بعدی، امروزه در حال گذار به مرحله‌ای جدید هستند. چاپ فلز. چاپ سه‌بعدی فلز انقلاب دیگری را دارد رقم می‌زند. با استفاده از این فناوری می‌توان دستگاه‌های پیچیده را که قبلا از سرهم‌بندی هزاران قطعه مختلف تولید می‌شدند، به‌صورت یک‌تکه تولید کرد. این قابلیت هزینه و زمان موردنیاز برای تولید این دستگاه‌ها را بسیار کمتر می‌کند و آسیب‌های محیط‌زیستی را هم کاهش می‌دهد.

با پیشرفت صنعت چاپ سه‌بعدی مفهوم کارخانه‌های امروزی محو خواهند شد. دیگر لازم نخواهد بود که محصولات موردنیاز شما در کارخانه تولید و در فروشگاه‌های مختلف توزیع شوند تا شما بتوانید آن کالا را بخرید. بلکه می‌توانید به فروشگاه بروید و کالای خود را سفارش دهید و در همان فروشگاه به کمک چاپگرهای سه‌بعدی کالای موردنیاز شما تولید شود. کالایی مختص شما که بر اساس سلیقه و متناسب با نیاز شما ساخته شده است.

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ارزش بازار چاپ سه‌بعدی در سال ۲۰۲۳ به ۳۲٫۷ میلیارد دلار خواهد رسید.

آینده از آن کیست؟

هرکدام از مگاترند‌هایی که گفته شد، بازار بزرگی در آینده دارند. وارد شدن به هر یک از این حوزه‌ها می‌تواند شما را در آینده میلیاردر کند. تمام تلاش شرکت‌های بزرگ پیشتاز بودن در این حوزه‌ها است.

اما بیایید کمی بزرگ‌تر فکر کنیم. اگر بتوانیم هم‌زمان در چند حوزه مرتبط فعال باشیم چه؟ اگر بتوانیم پیشرفت‌های به‌دست‌آمده در هرکدام از این حوزه‌ها را با هم ترکیب کنیم چه؟ مثلا فعال بودن در حوزه اینترنت اشیاء به ما امکان جمع‌آوری حجم عظیمی از داده‌ها را می‌دهد. اگر بتوانیم این داده‌ها را با ابزارهای کلان‌داده، ذخیره و تحلیل کنیم می‌توانیم ارزش بسیاری تولید کنیم.

وارد کردن هوش مصنوعی در رباتیک و ترکیب آن با داده‌های اینترنت اشیاء می‌تواند منجر به ساختن ربات‌هایی شود که بیشتر از انسان‌های دیگر احساسات ما را می‌فهمند و می‌توانند بهتر رفتار کنند.

استفاده از چاپ سه‌بعدی برای ساخت سخت‌افزارهای لازم برای تولید ربات‌ها و اینترنت اشیاء می‌تواند ما را پیشتاز این حیطه کند.

این‌ها مثال‌های کوچکی بودند از آنچه می‌تواند در آینده رخ دهد. اما آینده فقط از آن کسی نیست که در هرکدام از این حوزه‌ها وارد شود. بلکه آینده از آن کسی است که بتواند یک مگاترند‌ را به‌نحو درستی با دیگر مگاترندهای دیگر ترکیب کند. شاید هم کسی ترندی بسازد که امروز هیچ‌کس به آن فکر نمی‌کند

• جیمز ایگلوی (آینده‌شناس؛ مدیر شبکه جهانی تجارت):

اگر بخواهیم انسان خوبی باشیم، ناگزیر باید آینده‌پژوه باشیم. از منظر آزادی انسان، تصور آینده‌های گوناگون و سپس انتخاب میان آن‌ها موضوع بسیار حائز اهمیتی است. عکس این مدعا هم درست است. برای اینکه آینده‌پژوه خوبی باشیم، باید بخواهیم که انسان خوبی باشیم، و به عبارت دیگر، نگران رفاه و سعادت دیگران باشیم. در این راستا لازم است بصیرت افراد نسبت به آینده به دانشی فراتر از اینکه «آینده چه هست؟» و حتی فراتر از اینکه «چه می‌تواند باشد؟» مجهز شود. جان کلام، این بصیرت باید به احساسی از اینکه «آینده چه باید باشد؟» مسلح گردد.

• ریچارد. ای. اسلاتر (بنیان‌گذار مرکز مطالعات آینده استرالیا):

در قرن بیست و یکم بایستی تفکر آینده‌نگرانه رواج یافته و مورد پذیرش همگانی قرار گیرد؛ درست همان‌طور که تفکر دربارهٔ گذشته و حال چنین شده‌است. در غیر این‌صورت مطمئناً راه دشواری را در پیش رو خواهیم داشت.