تکنیک اسکمپر توسط دکتر « اسبورن » ارائه شده است و یکی از مدلهای جلب رضایت مشتری و ایجاد خلاقیت و ابتکار در رسیدن به هدف است. این تکنیک به نام سئوالات ایده برانگیز ویا صورت تطبیقی (shecklist ) نیز معروف است.کلمه ی اسکمپر ( SCAMPER) از حروف اول هفت کلمه تشکیل شده است .هر یک از آنها نشانه ی یک جهت و سمت و سوی فکری است که شامل یک سری سئوالات تیپ می باشد. این تکنیک که کاربرد اصیلش بر پایه ایده یابی فردی طراحی شده است ،می تواند به نحو بسیار اثر بخشی برای گروه ها نیز مفید باشد.به عنوان مثال می توان از آن ،قبل از جلسات یورش فکری استفاده کرد.هدف اصلی این تکنیک تحریک قدرت تصور است تا آنرا در جهات و ابعاد مختلف و ضروری به حرکت در آورد .این تحریک بوسیله یک سری سئوالات تیپ و ایده برانگیز صورت می گیرد که شخص در رابطه با مسئله مورد نظرش از خود سئوال می کند و نهایتا با افزایش ایده ها ،کیفیت ایده ها تضمین و ارتقا می یابد. نظر به اهمیت و فراگیری این تکنیک ،برای هر یک از جهات فکری ،تعدادی سئوال نمونه و تعدادی مثال واقعی ارایه و در پایان ،تمریناتی برای هر یک از آنها تهیه شده است .لازم به توضیح است که مقصود از تمرینات این بخش گرفتن نتیجه ای کاربردی ،دقیق و صحیح و قابل اجرا نیست بلکه انتظار می رود خواننده با کوشش ذهنی که در این تمرینات به عمل می آورد آمادگی بیشتری برای ایده یابی در مسایل و امور واقعی و اجرایی خود پیدا کند. جایگزینی (substitute ) : برای یافتن ایده های بیشتر می توان از خود سئوالهایی از این نوع کرد “چه چیزی را می توانیم جانشین این کنیم؟و یا (بجای این چه چیز دیگر…؟) جستجو برای جایگزینها یک روش سعی و خطاست که همه ما می توانیم در زندگی روزمره ی خود آن را بکار بریم .تغییر این بجای “آن”به اشیا محدود نمی شود بلکه با این تیپ سئوالات می توان مکانها ،اشخاص ،عواطف و حتی ایده ها را انتقال و جایگزین نمود. بسیاری از ایده های ارزشمند جدید از طریق جستجو برای یافتن جانشینی برای چیز دیگری بدست آمده است .جانشیتی تا آنجا پیش می رود که می توان یک چیز را با هیچ و سپس هیچ را جانشین چیز دیگری کرد.(مثال واقعی سوم)

سئوالهای نمونه

ـ چه مواردی را می توانیم بجای موارد فعلی بکار بریم؟
ـ از چه فرآیند دیگری می توانیم استفاده کنیم؟
ـ چه نیروی محرک دیگری بهتر کار می کند؟
ـ بجای تبلیغ در تلویزیون از چه روش دیگری می توانیم تبلیغ کنیم؟
بجای او چه کسی را …؟  

مثالهای واقعی  ـ ارشمیدس برای تشخیص میزان ناخالصی تاج زرین ، آن را در آب فرو برد و حجم آنرا بدست آورد و با ضرب کردن حجم در وزن مخصوص طلا و مقایسه ی آن با وزن طلای خالص متوجه ناخالصی تاج و میزان آن گردید. در واقع بجای اندازه گیری حجم تاج ،اندازه ی جابجایی آب را بدست آورد.

-دکتر ایروینگ لنگ موار بجای خلا لامپهای گاز تنگستن ،آرگون را مصرف کرد که نهایتا منجر به تولید لامپ مهتابی گردید. -شرکت تولید کننده ی نرم افزاری در فروش خدمات پس از فروش خود (نگهداری ـآموزش و …) دچار مشکل بود.ابتدا فکر کردند بطور کلی خدمان پس از فروش را حذف کنند و به دنبال آن نتیجه گرفتند که می توانند شرکتهای خدماتی وابسته ی خود را حذف و از طریق اینترنت خدمات شرکت را ارایه دهند.

تمرین سئوالات جایگزینی :

ـ بجای کاغذ از چه چیز دیگری می توانیم برای نوشتن استفاده کنیم؟

ـ برای یافتن کلمه ی مورد نظر در لغت نامه ها بجای جا انگشتی از چه طریق یا از چه چیزی می توان استفاده کرد؟

ـ هنگام بارندگی از چه طریقی می توان مانع خیس شدن موی سرگردید (به غیر از چتر ،کلاه یا روشهای معمول دیگر)

ـ چه وسیله یا چه طریقی می تواند جایگزین چراغ راهنمایی رانندگی شود تا وقت افراد پشت چراغ قرمز تلف نگردد؟

ـ بجای امتحانات کتبی ،شفاهی یا عملی چطور می توان علم با مهارت افراد را اندازه گیری کرد؟

سعی کنید در حوزه ی کاری خود چیز جدیدی را جایگزین چیز دیگری نمایید ( اعم از شئی ، فکر، روش، سیستم ،واحد، استراتژی، هدف، بسته بندی، شخص و … )

ترکیب(Combine )غالب ایده ها از طریق ترکیب به دست می آیند تا آن حد که عده ای معتقدند سنتز به عنوان اساس خلاقیت تلقی می گردد.برای هدایت تصور به این مسیر می توانیم از خود سئوالاتی از این نوع بکنیم:سئوالهای نمونهـ چه ایده هایی را می توان ترکیب کرد؟ـ یک آلیاژ چطور است؟ـ اگر مخلوط شود چه می شود؟ـ ترکیب هدفها چطور است؟ـ چطور است بطور دسته جمعی …؟ـ دسته ای از انواع مختلف چطور است؟ـ چطور است واحدهای سازمان را ادغام کنیم ؟ـ تولید عینکهایی که عدسی آنها دو تکه است (دوربین و نزدیک بین)

مثالهای واقعی

ـ نایلون از ترکیب هوا ،زغال ، آب،نفت،گاز و محصولات فرعی کشاورزی مانند چوب ذرت و پوست جو ساخته می شود.ـ برای شستن پنجره های قطار ،برس بزرگی ساخته شد که یک لوله آب درون آن تعبیه شده بود.تمرین سئوالات ترکیبی :

ـ از چه روشهایی می توان دنیا طلبی و سعادت اخروی مردم و جامعه را تواما تنظیم نمود؟ـ چطور می توان منفعت جویی فردی را با مسئولیت پذیری اجتماعی جمع کرد؟ـ کدامیک از وسایل اداری یا آشپزخانه را می توان با هم ادغام کرد؟ـ چطور می توان پیتزا را با غذاهای ایرانی ادغام کرد؟ـ چطور می توان بازی فوتبال را با ورزش ژیمناستیک ادغام کرد؟ـ در مورد کالا یا خدماتی که سازمان شما ارایه می کند فکر و تدبیری کنید که ضمن افزایش کیفیت ،هزینه ها کاهش یابد.اقتباس یا انطباق (Adapt or Adopt )بجاست که در هر گونه تلاش به منظور ایده جویی ،تمام مشابهات ممکن جستجو گردد.البته برای این منظور باید از تداعی معانی استفاده کرد. طرح پرسشهای زیر برای هدایت ذهن و نیز اینکه قدرت تصور به سمت تداعی معانی برود،بسیار مفید است .همچنین این پرسشها کمک شایانی است برای اقتباس از موارد مشابه یا انطباق موضوع با مواردیگر.سئوالهای نمونهـ این را شبیه چه چیزی می توانیم بسازیم؟ـ آیا چیز مشابهی وجود دارد که بتوان از آن اقتباس کرد؟ـ چه ایده های دیگری پیشنهاد می کنید؟ـ این به چه چیز شبیه است؟ـ تقریبا همه ی آهنگها اقتباسی است (جز آهنگ هستی)

مثالهای واقعی

ـ رودلف دیزل،ساخت موتورهای دیزلی را از فندک اقتباس کرد.ـ در جنگ جهانی دوم ،نیروهای مسلح امریکا نیاز مبرمی به هواپیما داشتند لیکن هر هواپیما می بایستی تا آخرین پیچ و مهره کامل می بود.کارگران زن باید مهره های فولادی را به داخل سیم کرده و روی آن گرانیت بپاشند.یک سرپرست با اقتباس از پیچ چوب پنبه باز کنی ،سیم بلندی را گرفته و آن را به صورت پیچهای چوب پنبه باز کن در آورد.این سیم وقتی به سرعت در درون جعبه ی پر از مهره می چرخید،می توانست بیش از یکصد مهره در دقیقه بیرون آورد.تمرین سئوالات اقتباسی:

ـ چطور می توان از واژه و شرایط “بهشت” و “جهنم” برای سازماندهی ،سیستم های کنترل ،تشویق و پاداش و پیشنهادها در سازمان الهام گرفت؟

ـ فرض کنید تولید کننده تشک هستید،برای تولید تشک از چه چیزهایی می توانید الهام بگیرید؟

ـ تصور کنید تولید کننده ی خودکار هستید و می خواهید در کارتان از پنیر الهام بگیرید؟

ـ تلویزیون را شبیه چه چیزهایی می توان ساخت؟

ـ نقش سازمان شما در اجتماع ،شبیه نقش کدامیک از اجزا یا عوامل طبیعی در نظام طبیعت است؟

ـ کارکرد و نقش محصول یا خدمات تولیدی سازمانتان را با الهام از نقشهای دیگر شرح دهید به عنوان مال اگر تولید کننده ی مداد پاکن هستید .می توانید با الهام از مسایل مذهبی مثل گناه و روشهای پاک کردن آن چنین بگویید: مداد پاکنهای ما در بین مداد پاکنهای دیگر مثل حج است در بین سایر شویندگان گناه از قبیل : رد مظالم،توبه ،استغفار و کفاره و یا می توانید مداد پاکن را به مواد شوینده ،برف،کارواش،تعمیر کار،پزشک و…. ارتباط دهید.

تغیییرـ بزرگ سازی (Modify _Magnify) :

یک تغییر جزیی می تواند به مقیاس زیادی درچیزی یا ایده و فکری تاثیر بگذارد. با طرح سئوالات این تیپ،قدرت تصور را به سمت ایده های جدید هدایت می نماییم .کمدینها از طریق یک تغییر جزیی که جنبه ی جدیدی ایجاد کند استفاده های فراوانی می برند در حالی که واقعا آنان چیز جدیدی را ایجاد نمی کنند.مثلا تنها با تغییر فاعل در جمله ای از رشتی به اصفهانی یا قزوینی موضوع کاملا عوض می شود.بهر حال با طرح سئوالهایی در زمینه ی ایجاد تغییر،ذهن متوجه مسایل جدیدی میشود که ممکن است به ایده ی جدیدی نیز ختم گردد.

همچنین جستجو برای بزرگ سازی ،قسمت مهمی از تکنیک اسکمپر است. سئوالهای بزرگ سازی شامل امکانات نا محدودی است که از طریق جمع و ضرب حاصل می شود.

سئوالهای نمونه :

ـ چه تغییری می توانیم در این موضوع بدهیم؟

ـ چطور است شکلش ،رنگش،سرعتش و …را تغییر دهیم؟

ـ آیا باید بزرگتر ،قوی تر،با ارزش تر و … گردد؟

ـ چه تغییری در فرآیند آن می توانیم بدهیم؟

ـ چرا آنرا چند برابر نکنیم ؟

ـ اگر آن را انحنا دهیم ،چه اتفاقی می افتد؟

ـ غول پیکر چطور است؟

مثالهای واقعی

– تنوع رنگ در تلفن و اتومبیل عامل مهمی در فروش آنها شد.

– عرضه و فروش مرغ تکه ای.

– وارد کردن حرکت در تابلوهای برقی تحول بزرگی در صنعت تبلیغات ایجاد کرد.

– تولید لاستیکهای پهن.

– لاستیک اسفنج برای ساختن بالش و متکا مناسب نبود. شخصی فکر کرد که لاستیک خام را مانند نان می توان پخت و بدین ترتیب اکنون صندلی ها و تشک های لاستیکی را که از لحاظ حرارت مناسبترند در دسترس داریم.

– دو تا شدن برف پاکنهای ماشین.   

تمرین سئوالات تغییر و بزرگ سازی:

– فکر کنید چطور می توان بازی فوتبال را با دو توپ سفید و قرمز انجام داد که مهیج باشد؟

– تصور کنید دانه های برنج هر کدام به اندازه یک کدو باشد. در آن صورت چه مسایل و شرایط جالب و با ارزشی به وجود خواهد آمد؟

– حداقل شش چیز را پیشنهاد کنید که اگر نوعی رایحه معطر به آن بیفزایند، فروش آن را بالا ببرید.

– عرضه لاستیک اتومبیل رنگی چه مزایا و معایبی خواهد داشت؟

– حداقل شش چیز را پیشنهاد کنید که اگر اندازه آن از نظر حجم، وزن، طول، عرض و…. بیشتر گردد فروش آن بیشتر شود.

– سعی کنید در شکل حروف الفبای فارسی یک تغییر منظم ایجاد کنید؟

– چه تغییراتی می توان در نانهای سنتی ایران ایجاد کرد؟ (مواد ،وزن،پخت،اندازه ،فرآیند کار،مواد اضافی و تکمیلی و…)

– اگر بخواهید کالا یا خدماتی را که سازمان شما ارایه می کند طبق سلیقه و خواست تک تک مشتریان ،تولید شود(تولید سفارشی)

چه مزایا و معایبی به وجود خواهد آمد؟

– اگر قانون،شما را مجبور کند که کالای تولبدی خود را از نظر مقیاس (حجمی یا وزنی یا طولی و… بر حسب نوع کالا یا خدمات شما ) دو برابر وضع فعلی تولید و عرضه نمایید چه کار خواهید کرد؟

کاربردهای دیگر (Put to other uses )

یکی از شیوه های اساسی و مهم در خلاقیت و ایده سازی جستجوی کاربردهای دیگر و جدید برای محصولات و خدمات موجود است.از آنجایی که بطور کلی اختراعات به دو دسته ی کلی تقسیم می شوند۱-اختراعاتی که در آن وسیله داده شده و هدف موزد نظر است .هدف چنانکه مغز از هدف به وسیله و از سئوال به جواب سیر می کند۲-اختراعاتی که در آن وسیله داده شده و هدف،مورد نظر است.از آنجایی که با پیشرفت علوم،نوع دوم بیشتر بکار می آید،این تیپ سئوالات برای اینگونه اختراعات و خلاقیتها بسیار اثر بخش می باشد، زیرا تفکر و سعی برای یافتن کاربردهای تازه درباره ی موضوع مورد نظر ،تصور فرد را برای انعطاف و شکستن قالبهای ذهنی و دیدن موضوع از زوایای مختلف تحریک می نماید.مثلا فردی برای یک سنجاق کیلیپس ۴۰ کاربرد مشخص کرده است که نشانه ی گسترش و قدرت تصور وی می باشد.

۱- پوست کندن پرتقال ۲- ساعت آفتابی ۳ـ پنجره ۴ـ برگ ۵ ـ میز ۶ ـ رادیو ۷ـ لامپ برق ۸ ـ چفت کیف دستی ۹ـ قلم ۱۰ـ تایر ( پاک کردن شیارهای تایر اتومبیل) ۱۱ـ گوش ۱۲ـ سیب زمینی ۱۳ ـ آلمان (برای نشان دادن آلمان روی نقشه) ۱۴ـ کبوتر ۱۵ـ بطری ۱۶ـ کفش ۱۷ـ کتاب ۱۸- فنجان ۱۹- ابر ۲۰- فلفل ۲۱- شیشه ۲۲- صندلی ۲۳- باغ ۲۴- آشپزخانه ۲۵- چوب ۲۶- باران ۲۷- آب ۲۸-روز تعطیل ۲۹- ناهار ۳۰- گاراژ ۳۱- چای ۳۲- درخت ۳۳- شیر آب ۳۴- خانه ۳۵- خدمتکار ۳۶-روزنامه ۳۷- موز ۳۸- آیینه ۳۹- گربه ۴۰- سفینه فضایی( به وسیله ذوب کردن میلیونها کلیپس) .  

سئوالهای نمونه

چه استفاده هایی می توان از موارد زاید کرد ؟

چگونه می توان این موضوع را تغییر داد تا برای کاربرد جدید مناسب گردد؟

در چه محصولات دیگری می توان از مواد موسسه استفاده کرد؟

کاربردهای دیگر استعداد فرزندم چیست؟

با محصولات مردود شده یا ایده های شکست خورده چه می توان کرد؟

۵۰۰۰۰ محصول شیمیایی و دارویی از دود کارخانه ی ذوب آهن بدست می آبد و پیش بینی می شود تا ۵۰۰۰۰۰محصول فرعی افزایش یابد.

مثال‌های واقعی

ویلهم رونتگن (Wilhelm Roentgen ) وقتی به اشعه ی ایکس دست یافت نمی دانست که این  اشعه چیست و لذا آن را اشعه x یا مجهول نامید چون هیچ کاربردی برای آن در نظر نداشت. تا اینکه دیگران با طرح سئوال پی به کاربردهای مختلف آن بردند.

شخصی کوشید دو عموی خود را که مدتها تماس خانواده ،با آنها قطع شده بود بیابد.با وجودی که مدتها جستجو نمود هرگز آنان را پیدا نکرد.لیکن در این جستجو متوجه ی استعداد خود،دریافتن افراد گمشده ،گردید و از خود پرسید : چگونه می توانم این استعداد را بکار برم؟

این سئوال منجر به ایده ی تاسیس موسسه “یافتن افراد گمشده ” گردید و پس از مدتی ۶۵۰۰۰ زن برای یافتن شوهرانشان از وی استمداد خواسته و بران این کار حق الزحمه پرداخت کردند.

تمرین سئوالات کاربردهای دیگر:

کاربردهای دیگر پوست پسته احتمالا چه می تواند باشد؟

کاربردهای دیگر اضافات ناخن انسان چه می تواند باشد ؟

از افراد تنبل و ته پرور در چه شرایطی یا مشاغلی می توان استفاده کرد که حتی از افراد معمولی و زرنگ نیز کارایی ،اثر بخشی و بهره وری بیشتری داشته باشند؟

چه تغییری در کالاها یا خدماتی که سازمان شما تولید یا ارایه می کند می توان داد که به محصول یا خدمات شما کاربرد تازه ای اضافه شود.

کاربردی برای نوار چسب تدبیر کنید که تا به حال هرگز شنیده نشده باشد.   

حذف کردن ( Eliminate ) 

گاهی می توان برتوانایی خلاقیت خود با تدبیر کردن راههای کوچک سازی بیفزاییم . برای این منظور باید جستجوی خود را به (( مقادیر کمتری ازاین )) معطوف کنیم. درمسیر کوچک سازی می توان از سؤالهای تقسیمی ، تفریقی وحذفی برای هدایت ذهن به سمت ایده سازی کمک گرفت.

(( ساده کردن)) قسمتی ازنبوغ درصنایع است وتقریبا درتمام موارد به معنی تدبیر کردن چیزهایی است که باید حذف شود. ساده کردن درطراحی امر خوبی است اما درتولید از اهمیت بسیار بالایی برخورداراست.

سؤالهای نمونه

– چه مطلبی رامی توان نا گفته گذاشت؟ ( دردیپلماسی چنین سکوتی طلایی است)

– آیا می توان این را سریعتر انجام داد؟(‌ زمان را کاهش داد؟)

– مینیاتور چطوراست؟

– چگونه می توان آنرا متراکم ، فشرده وجمع وجورترکنیم؟

– چه می شود اگر کوچکترشود؟

– چه می شود اگر کوتاه تر یا سبک ونازکتر شود؟

– چطور است این را از آن مجزا کنیم؟

– چه چیز را می توان حذف کرد؟

مثالهای واقعی

– ساعتهای جیبی وساعتهای مچی کوچک.

– چترهای تاشو که درکیف جای می گیرند.

– امواج صوتی ونوری با طول موج کوتاه تر.

– موتورهای انژکتوری جهت سبکتر کردن موتورهای دیزلی به وجود آمد.

– لوله های آب آتش نشانی نمونه ای ازپرسش سؤالات کوچک سازی وحذفی است.

– عینک های ایمنی دارای دو عدسی بودند تا اینکه درزمان جنگ به دلیل محدودیتهای اقتصادی یک نفر ازخود سؤال کرد چرا دو عدسی؟ چرا نتوان با یک عدسی آنرا ساخت. نتیجه این سؤال باعث شد تا عینکهای ایمنی تک عدسی ساخته شود.

– بسته بندی وفروش مرغ تکه ای.

تغییر ترتیب( Rearange )

ازخود سؤال کردن ممکن است به ما کمک کند تا تصورات ما به زمینه های مرتبط بیشتر از سابق سیر کند. با طرح سؤالات این تیپ ( تغییر ترتیب یا تسلسل) ایده های بی شماری می توان بدست آورد. خوشبختانه انگیزه برای تغییر ترتیب، یک خصوصیت ذاتی است.

کودکان دربدو تولد بلوکها را درالگوهای مختلف وبه ترتیبهای متفاوتی روی هم قرار می دهند. حتی این تیپ سؤالات می تواند درمورد ترتیب علت ومعلول نیز مطرح گردد، چون ما همیشه نمی دانیم که علت کدام ومعلول کدامست. لذا گاهی مناسب است جای علت ومعلول عوض شود(( ممکن است احتمالا علت این باشد؟)) ویا برعکس درمورد آنچه ظاهرا علت به نظر می رسد پرسیده شود(( ممکن است این معلول باشد؟))

سؤالهای نمونه

– چه می شود اگر این تسلسل تغییر داده شود؟

– به چه نحو دیگری می توان درترتیب قرارگرفتن اینها تغییر ایجاد کرد؟

– این قطعه نسبت به آن قطعه کجا باید قرارگیرد؟

– چه زمان دیگری برای آن کاربهتراست؟

– آیا کالسکه باید قبل ازاسب باشد؟

مثالهای واقعی

– کاپیتان یک تیم بیسبال ۳۶۲۸۸۰راه برای تغییر ترتیب ۹ بازیکن دارد.

– طراحی اتویبیلهای موتور پشت.

– انتخاب زمان مناسب برای پخش آگهی های تجاری ازتلویزیون.

– تغییر ساعات شروع وخاتمه کارادارات به منظور کنترل ترافیک.

اما ترکیب حروف اسکمپر چه تفسیری دارد:

S نماینده واژه Substitution

به معنی جانشین‌سازی است. یعنی اینکه «چه چیزی را می‌توان جانشین x نمود؟» این یک سؤال طلایی است که در طول تاریخ به انسان‌های خلاق و مبتکر کمک شایانی نموده است.

· چه مواردی را می‌توان به جای موارد فعلی به کار بریم؟

· از چه فرآیند دیگری می‌توانیم استفاده کنیم؟

· چه نیروی محرک دیگری بهتر کار می کند؟

· به جای تبلیغ در تلوزیون از چه روش دیگری می‌توانیم تبلیغ کنیم؟

· به جای او چه کسی را …؟

· بی جای آن چه چیزی را …؟

C نماینده واژه Combine

به معنی ترکیب کردن است. یعنی اینکه «x را با چه چیزی می‌توان ترکیب کرد؟» اگر در زندگی روزمره به پیرامون خود دقت کنید به ایده برانگیز بودن این سؤال پی خواهید برد. کالاهایی چون دستمال کاغذی با رایحه ی دل انگیز، کفش‌های کودکان که هنگام راه رفتن صدا می‌کنند یا چراغی در پاشنه کفش روشن می‌شود، همه و همه حاصل این سؤال است.

· چه ایده‌هایی را می‌توان ترکیب کرد؟

· اگر مخلوط شود چطور؟ یک آلیاژ چطور؟

· ترکیب هدف‌ها چه طور است؟

· چطور است به طور دسته جمعی …؟

· دسته‌ای از انواع مختلف چطور است؟

· چطور است واحدهای سازمان را با هم ادغام کنیم؟

A نماینده واژه Adapt

به معنی رفاه، سازگاری و تعدیل کردن است. تعدیل به معنی کمی تغییر در جهت راحتی یا زیبایی بیشتر است. ایده‌ی نوشیدن نوشابه با نی، یک ایده خلاق است و خمیده کردن و به صورت L در آوردن آن برای راحتی بیشتر یک تعدیل است. ژاپنی‌ها با یک تعدیل گوی سبقت را در بازار فروش وانت تویوتا ربودند. بدین طریق که فقط با نصب یک صفحه در جلوی راننده که وزن بار را نشان می‌داد فروش آن را چند برابر کردند. کار عجیب و غریبی نباید کرد؛ گاهی یک تغییر کوچک نتایج شگرفی را به بار می‌آورد. حال بهتراست از سؤالات زیر استفاده شود:

· این را شبیه چه چیزی می‌توانیم بسازیم؟

· آیا چیز مشابهی وجود دارد که بتوان از آن اقتباس کرد؟

· چه ایده‌های دیگری پیشنهاد می کنید؟

· این به چه چیز شبیه است؟

M نماینده واژه Magnify

به معنی بزرگ‌سازی است. شما می‌توانید محاسن یک نفر را کشف و آنها را چند برابر بزرگ کرده و به خودش منعکس سازید تا بدین طریق از یکی از کلیدهای طلایی ارتباطات استفاده کرده باشید. بزرگ‌سازی می‌تواند موجب جلب نظر گردد. مثلا چند مداد بزرگ و غول پیکر می‌تواند طرح بسیار زیبایی به ورودی یک دانشگاه بدهد. یا یک کپسول آنتی‌بیوتیک را می‌توان چند هزار برابر کرد و به عنوان تابلو یک داروخانه مورد استفاده قرار داد.

· چه تغییری می‌توانیم در این موضوع بدهیم؟

· چطور است شکل، رنگش، سرعتش و … را تغییر دهیم؟

· آیا باید بزرگ‌تر، قوی‌تر، با ارزش‌تر، … گردد؟

· چه تغییری در فرآیند آن می‌توانیم بدهیم؟

· اگر آن را انحنا دهیم چه اتفاقی می‌افتد؟

· چرا آن را چند برابر نکنیم؟

P نماینده واژه Put to other uses

به معنی استفاده در سایر موارد است. یعنی اینکه «چه استفاده‌ی دیگری می‌توانیم از x بکنیم؟» این سؤال موجب بروز خلاقیت می‌شود به چند نمونه توجه کنید:

روزی نوجوانی این سؤال را از خود پرسید که چه استفاده‌ای می‌توانم از این ماشین چمن‌زنی که خراب است بکنم. سپس ماشین چمن زنی را به دوچرخه‌ی خود وصل کرد و بدین طریق اولین موتور گازی دنیا متولد شد آن کسی جز «سویی چیرو هوندا» نبود و همه می دانید که امروزه او از بزرگ‌ترین مردان جهان است.

· چه استفاده‌ای می‌توان از مواد زاید کرد؟

· در چه محصولات دیگری می‌توان از مواد مؤسسه استفاده کرد؟

· چگونه می‌توان این موضوع را تغییر داد تا برای کاربرد جدید مناسب گردد؟

· کاربردهای دیگر استعدادهای این فرد چیست؟

· با محصولات مردود شده یا ایده‌های شکست خورده چه می‌توان کرد؟

E حرف ابتدای واژه Elimination

است و معنی حذف کردن را دارد. سوال چه چیزی را می‌توان از x خذف کرد؟ سؤال مؤثر دیگری در بروز خلاقیت است؛ حذف سیستم میکروفن سبب ساخت میکروفن‌های یقه‌ای و حذف سیم تلفن موجب ساخت گوشی‌های تلفن همراه شد. بسیاری از نقاشان زبر دست با حذف ریزه کاری ها و تنها رسم چند خط ساده تصویر زیبایی رسم می‌کنند. همچنین سؤال اخیر باعث حذف بسیاری از مقررات دست و پا گیر و در نهاست کاهش مشکلات بورو کراسی از ادارات شده است.

· آیا می‌توان این را سریع‌تر انجام داد؟

· چگونه می‌توان آن را متراکم‌تر، فشرده‌تر و جمع و جور تر کنیم؟

· چه می‌شود اگر کوچک‌تر شود؟

· چطور است این را از آن مجزا کنیم؟

· چه چیزی را می‌توان خذف کرد؟

R حرف ابتدای واژه Reverse

است و معنی آن معکوس‌سازی است. اگر x را بر عکس کنیم چه می‌شود؟ به طور مثال اگر به جای جمله «بعد از فروش پس گرفته نمی‌شود» در مقابل مشتری‌ها بنویسیم «بعد از فروش پس گرفته می‌شود» چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا مشتری با اطمینان بیشتری خرید نخواهد کرد؟ از موارد دیگر، آنکه بپرسیم «آیا نمی‌شود به جای این که به دکتر مراجعه کند، دکتر به بیمار مراجعه کند؟» این سؤال منجر به ویزیت نمودن بیماران در منزل شده است. بسیاری از خدمات پستی به جای مراجعه فرد به سازمان مربوطه، از این سؤال نشأت گرفته است.

شاید یکی از زیباترین ایده‌های حاصل از تکنیک معکوس‌سازی، ابداع چرخ خیاطی توسط آقای «Howe» باشد. این شخص روزی یک سوزن خیاطی را در دست گرفته و با آن بازی می‌کرد. او از خود سؤال کرد که آیا نمی‌شود سوراخ سوزن خیاطی به جای آنکه در ته آن باشد در نوکش قرار گیرد. این سؤال ساده منجر به ابداع چرخ خیاطی شد و تأثیر آن بر زندگی میلیون‌ها انسان بر هیچ کس پوشیده نیست. کشف قانون جاذبه توسط نیوتن نیز حاصل این سؤال ساده بود. « چرا وقتی سیب از درخت جدا شد به طرف پایین آمد و به طرف بالا نرفت؟»

R در بعضی از کتاب های خلاقیت حرف ابتدای کلمه Rearrange در نظر گرفته می‌شود که می‌توان سؤالات زیر را برای آن بکار برد.

· چه می‌شود اگر این تسلسل تغییر داده شود؟

· به چه نحو دیگری می‌توان در ترتیب قرار گرفتن اینها تغییر ایجاد کرد؟

· چه زمان دیگری برای آن کار بهتر است؟

توجه کنید:

در هربخش از این تکنیک تعدادی سؤال نمونه و تعدادی مثال واقعی ارایه و در پایان هر بخش تعدادی سوال بعنوان تمرین ارائه شده است. مقصود از تمرینات این بخش گرفتن نتیجه ای کاربردی، دقیق و صحیح و اجرایی نیست بلکه انتظار می رود خواننده با کوشش ذهنی که در تمرینات به عمل می‌آورد آمادگی بیشتری برای ایده‌یابی در مسایل و امور واقعی و اجرایی خود پیدا کند.

اصول تریز

تریز روشی نظام یافته برای پرورش خلاقیت است. این روش توسط آلتشولر که در اداره ثبت اختراعات روسیه کار می کرد، از مطالعه بیش از بیست هزار اختراع و دسته بندی نکات مشترک آنها به دست آمده است. با چک کردن اصول زیر در حل هر مسأله ای، تا حدودی اطمینان حاصل می شود که تمام نکاتی که ممکن است باعث ایجاد خلاقیت در حل مسأله شوند، مورد بررسی قرار گرفته اند. توجه به هر یک از این اصول می تواند جنبه هایی از خلاقیت را در حل مسأله بگنجاند:

اصل ۱ – جداسازی
الف) جسم را به اجزای جدا از هم تقسیم کنید.
ب) جسم را به صورت قطعه قطعه در آورید.
ج) میزان قطعه قطعه بودن جسم را افزایش دهید.
مثال: تقسیم شدن تسمه نقاله به نوارهای باریک، باعث کارایی بیشتر آن شده است.

اصل ۲- استخراج
الف) مشخصه یا قطعه ای مزاحم جسم را از آن جدا کرده یا حذف کنید.
ب) تنها مشخصه یا قطعه لازم را برگزیند.
مثال: استفاده از نوار آموزشی یک سمینار به جای رفتن به خود سمینار برای صرفه جویی در هزینه های آموزش (جدا کردن قسمت مفید که همان مطالب ارائه شده در نوار آموزشی است که تنها مشخصه لازم است.)
مثال: استفاده از مترسک به جای آدم برای فراری دادن پرندگان از مزارع (گزینش فرم بدن از سایر مشخصات انسان).

اصل ۳- کیفیت موضعی
الف) از ساختار همگن یک جسم یا محیط خارجی (عملکرد بیرونی)، به سوی ساختار ناهمگن گذر کنید.
ب) اجرای مختلف جسم را به انجام کارکردهای مختلف وا دارید.
ج) هر قسمت از جسم را، در شرایطی که عملکرد آن مطلوب تر است قرار دهید.
مثال: مداد پاک کن: یک طرف آن برای نوشتن و یک طرف دیگر برای پاک کردن لذا هر طرف آن از کیفیت موضعی مختلفی برخوردار ست.
مثال: چکش دوسر که از یک طرف آن برای کوباندن میخ و از طرف دیگر آن برای کشیدن میخ استفاده می شود.

اصل ۴ – عدم تقارن
الف) فرم تقارن یک جسم را با فرم نامتقارن آن جایگزین کنید.
ب) در صورتی که جسم موجود نامتقارن است میزان عدم تقارن آن را افزایش دهید.
مثال: کلیدها معمولا غیر متقارن و غیر شبیه بهم هستند.
مثال: پلاک سه شاخه ای برق برای رعایت سیم فاز و نول به صورت غیر متقارن است تا فقط از یک طریق در پریز مربوطه وارد شود.
مثال: عینک هم از نظر افقی غیر متقارن هست و هم از نظر نوع عدسی متناسب با هر چشم و احتمالاْ با کانون های نوری متفاوت است.

اصل ۵ – ترکیب کردن (ادغام کردن)
الف) اجسام مشابه یا اجسامی را که برای انجام عملکردهای پیاپی در نظر گرفته شده اند به صورت مکانی با یکدیگر ترکیب کنید.
ب) عملکردهای مشابه یا پیاپی را به صورت زمانی با یکدیگر ترکیب کنید.
مثال: ترکیب آب گرم و سرد توسط شیرهای ترکیبی.
مثال: استفاده از کاتریج رنگی در پرینتر برای ترکیب رنگ ها.

اصل ۶ – جامعیت
به منظور رفع نیاز به چند جسم، یک جسم می تواند عملکرد های چند گانه ای ارائه دهد.
مثال: چاقوی ارتشی سویسی (چند کاره)
مثال: آچار فرانسه که با تغیر اندازه آن می توان برای باز و بسته کردن پیچ های مختلف از آن استفاده کرد.

اصل ۷ – تو در تو بودن
الف) جسمی را داخل جسم دوم و جسم دوم را نیز داخل جسم سوم قرار دهید.
ب) جسمی از داخل حفره ای در جسم دیگر بگذرانید.
مثال: آنتن های تلسکوپی و تو درتو
مثال: متر اندازه گیری فنری
مثال: عروسک های روسی تو درتو
مثال: میز و صندلی های در هم رو
مثال: ظروف و وسایل آشپزخانه تو درتو

اصل ۸ – عامل تعادل و توازن
الف) وزن جسم را به وسیله اتصال دادن آن با جسم دیگری که دارای نیروی بالا برنده است، جبران کنید.
ب) وزن جسم را به وسیله نیروهای آیرودینامیکی یا هیدرودینامیکی جبران کنید.
مثال: کیسه هوا (آبدان) ماهی برای حفظ تعادل آن در آب
مثال: بال عقب ماشین های مسابقه ای برای حفظ تعادن آنها در سرعت های بالا

اصل ۹ – مقابله پیشاپیش
الف) در صورتی که لازم است عملکردی انجام شود، مقابله پیشاپیش نسبت به آن را مد نظر داشته باشید.
ب) در صورتی که لازم است جسمی تحت کشش باشد، کشش متضاد آن را پیشاپیش مد نظر داشته باشید.
مثال: لباس قلعی ضد اشعه X

اصل ۱۰ – کنش پیشاپیش
الف) کنش مورد نیاز را به صورت کلی و جزئی، پیشاپیش انجام دهید.
ب) به اجسام طوری نظم بدهید که بدون اتلاف وقت در زمانی که منتظر کنش هستند، وارد عمل شوند. (در مناسب ترین وضعیت)
مثال: دیوارهای پیش ساخته
مثال: مرغ پرکنده و از قبل آماده شده

اصل ۱۱- حفاظت پیشاپیش
قابلیت اطمینان نسبتا پایین یک جسم را با یک حرکت خنثی کننده، پیشاپیش جبران کنید.

اصل ۱۲ – هم پتانسیلی
شرایط کار را طوری تغییر دهید که لازم نباشد جسمی بالا رفته یا پایین بیاید.
مثال: استفاده از قفل کانال برای حر کت کشتی از یک سطح به سطح دیگر.

اصل ۱۳ – معکوس کردن
الف) به جای عملکردی که توسط مشخصات مساله تحمیل شده عملکرد مخالف آن را به کار گیریم.
ب) شئ را به یک قطعه متحرک تبدیل کنید، یا اینکه قطعات غیر متحرک را متحرک ساخته و محیط خارج را غیر متحرک نماید.
مثال: یک شرکت آمریکایی نوشابه ای با نام تجاری dnL به بازار عرضه کرده که معکوس نام تجاری ۷up است و از این ایده بسیار سود برده است.

اصل ۱۴ – کروی ساختن
الف) قطعه های خطی و سطوح مسطح را با قطعات و سطوح خمیده و همچنین اشکال مکعبی را با اشکال کروی تعویض کنید.
ب) از غلتک ها، توپ ها و مارپیچ ها استفاده کنید.

اصل ۱۵- پویایی
الف) مشخصات جسم یا محیط خارج را به گونه ای بسازید که برای عملکرد بهینه، عملیات در هر مرحله به طور خودکار تنظیم شود.
ب) جسم را به عناصری تقسیم کنید که بتوانند به صورت مرتبط با هم، موقعیت خود را تغییر دهند.
ج) در صورتی که جسمی غیر قابل حرکت یا قابل تعویض کنید.
مثال: صندلی تا شو

اصل ۱۶- عملکرد ناقص، بیش از حد یا مازاد
اگر به دست آوردن ۱۰۰% یک اثر مطلوب مشکل است، برای ساده سازی مساله مقداری کمتر یا بیشتر از آن را به دست آورید.

اصل ۱۷ – حرکت به ابعادی جدید
الف) مسائل مربوط به حرکت خطی جسم را با امکان پذیر ساختن حرکت در دو بعد، برطرف کنید (در راستای یک سطح). به نحو مشابه، مسائل مربوط به حرکت جسم در یک صفحه را با امکان پذیر ساختن حرکت در سه بعد، برطرف نمایید.
ب) به جای آرایش اجسام در یک لایه، آرایشی چند لایه ای را به کار ببرید.
ج) جسم را کج کرده یا بر روی لبه خود بچرخانید.
د) تصاویر را بر روی سطوح مجاور یا عقب جسم بیاندازید.

اصل ۱۸- ارتعاش مکانیکی
الف) جسم را به ارتعاش وا دارید.
ب) اگر جسم در حال نوسان است، فرکانس آن را تا حد فرا صوت افزایش دهید.
ج) فرکانس تشدید را به کار بگیرید.
د) به جای ارتعاشات مکانیکی از ارتعاشات پیزو استفاده کنید.
ه) ارتعاشات فرا صوت و میدان الکترومغناطیسی را با هم به کار بگیرید.

اصل ۱۹ – عملکرد دوره ای
الف) به جای عملکرد مستمر از یک عملکرد دوره ای (ضربه ای) استفاده کنید.
ب) در صورتیکه یک عملکرد هم اکنون دوره ای است، فرکانس آن را عوض کنید.
ج) از توقف های بین ضربه ها برای تامین کنش های اضافی بهره بگیرید.

اصل ۲۰ – تداوم کنش مفید
الف) عملکرد را بدون توقف به انجام برسانید، در این حال باید تمام قطعات جسم به طور مستمر و با ظرافت کامل، در حال کار باشند.
ب) یک حرکت زاید و واسطه ای را حذف کنید.
مثال: استفاده از پرینتری که هم در موقع رفت و هم در موقع برگشت کاتریج آن عمل پرینت را انجام می دهد. (تداوم کنش مفید)

اصل ۲۱- حمله سریع
عملکرد زیان بار یا خطرناک را با سرعت بسیار بالا به انجام برسانید.
مثال: بهره گیری از دریل پر سرعت برای تراش دندان بدون احساس درد.

اصل ۲۲- تبدیل ضرر به سود
الف) یک اثر زیان بار یا یک عامل زیان بار محیطی را برای به دست آوردن یک اثر مثبت به کار بگیرید.
ب) با ترکیب یک عامل زیان بار با یک عامل زیان بار دیگر، آن را از میان بردارید.
ج) مقدار کنش زیان بار را تا جایی که ضررهای آن بر طرف شود، افزایش دهید.

اصل ۲۳- باز خورد
الف) بازخورد را ارائه کنید.
ب) در صورتی که بازخورد هم اکنون موجود است، آن را معکوس کنید.

اصل ۲۴- واسطه و میانجی
الف) برای انتقال یا انجام یک عملکرد، از یک جسم واسطه استفاده کنید.
ب) جسم به طور موقت به جسم دیگری که حذف کردن آن آسان است، متصل کنید.

اصل ۲۵- خدمت دهی به خود
الف) کاری کنید که شئ مورد نظر کارهای خدماتی، کارکردهای کمکی و عملیات مربوط به تعمیرات خود را، خود انجام دهد.
ب) از زایدات مواد و انرژی استفاده کنید.

اصل ۲۶- کپی کردن
الف) به جای استفاده از جسمی که ساختار پیچیده دارد، گران قیمت و حساس است و کار با آن راحت نیست، از کپی ساده و ارزان قیمت آن استفاده کنید.
ب) یک جسم یا سیستمی متشکل از چند جسم را با کپی و یا تصاویر اپتیکی آن تعویض کنید برای کوچک و بزرگ کردن تصویر می توانید از یک مقیاس استفاده کنید.
ج) در صورتی که از کپی های اپتیکی با نور معمولی استفاده می کنید آنها را با نوع مادون قرمز یا ماورای بنفش تعویض کنید مثال: استفاده از زیور آلات بدلی به جای اصلیاصل ۲۷- استفاده از جسم ارزان قیمت با عمر کوتاه به جای جسم گران قیمت و با دوام
یک جسم گران قیمت را با مجموعه ای از اجسام ارزان قیمت تعویض کرده و از برخی مشخصا ت چشم پوشی کنید (برای مثال عمر طولانی).
مثال: استفاده از کبریت به جای فندک برای روشن کردن سیگار
مثال: استفاده از وسایل یک بار مصرف (نظیر ظروف – دستمال – تیغ – فندک – دوربین – موبایل – پیش بند کودک – مسواک – لباس آزمایشگاه – کلاه و غیره)

اصل ۲۸- تعویض یک سیستم مکانیکی
الف) سیستم مکانیکی را با یک سیستم نوری صوتی یا بویایی تعویض کنید.
ب) از میدان های الکترونیکی، مغناطیسی یا الکترو مغناطیسی برای اثر گذاری بر جسم استفاده کنید.
ج) میدان ها را تعویض کنید.
د) یک میدان را به همراه ذرات فرو مغناطیس به کار ببرید.

اصل ۲۹- استفاده از ساختار پنوماتیک یا هیدرو لیک
قطعات جامد یک جسم را با مایع یا گاز تعویض کنید این قطعات برای باد شدن می توانند از هوا یا آب استفاده کنند، همچنین می توانید بالش های هوا یا هیدرواستاتیک را به کار بگیرید.

اصل ۳۰- پرده های انعطاف پذیر یا پوسته های نازک
الف) ساختار معمول را با غشای انعطاف پذیر و پرده های نازک تعویض کنید.
ب) یک جسم را به وسیله پرده های نازک غشای ظریف از محیط خارج آن جدا کنید.

اصل ۳۱ – استفاده از متخلخل
الف) جسم را متخلخل نموده یا از اجرای متخلخل اضافی استفاده کنید (به صورت محتویات داخلی، روکش و غیره)
ب) در صورتی که جسم هم اکنون متخلخل است، حفره ها را پیشاپیش با ماده ای پر کنید.

اصل ۳۲- تعویض رنگ
الف) رنگ جسم یا محیط اطراف آن را تغییر دهید.
ب) شفافیت جسم یا محیط اطراف آن را تغییر دهید.
ج) به منظور مشاهده بهتر اجسام یا اشیایی که دیدن آنها مشکل است، از مواد افزودنی رنگین استفاده کنید.
د) در صورتی که هم اکنون از چنین مواد افزودنی استفاده می شود، از علایم درخشان یا اجزای ردیاب استفاده کنید.
مثال: شیشه الکترو کرومیک (تغییر رنگ بر اساس تابش نور)

اصل ۳۳- همجنس و همگن سازی
کاری کنید که اجسام با جسم اولیه هم جنس خود، یا جنسی با رفتار مشابه جنس خود، تعامل داشته باشند.اصل ۳۴- ردکردن و باز سازی قطعات
الف) پس از تکمیل یک عملکرد و یا بی استفاده شدن یک جزء از جسم، آن را دور انداخته یا تغییر دهید (مثلا آن را تخریب یا حل کنید یا بخار نمایید)
ب) هر قطعه استفاده شده جسم را سریعاً بازسازی کنید.
مثال: پوکه گلوله مسلسل یا تفنگ پس از شلیک بلا مصرف بوده و بیرون انداخته می شود.اصل ۳۵- تغییر خواص فیزیکی و شیمیایی یک جسم
حالت کلی یک جسم، تراکم چگالی، میزان انعطاف پذیری و یا دمای جسم را عوض کنید.
مثال: صابون مایعاصل ۳۶ – تغییر فاز
اثری را که زمان تغییر فاز یک ماده اتفاق می افتد، به کار بگیرید نمونه های زمان تغییر حجم یا زمان تغییر حجم یا زمان آزاد سازی یا جذب انرژی هستند.اصل ۳۷- انبساط حرارتی
الف) از انبساط (انقباض) یک ماده به کمک حرارت (سرما) استفاده کنید.
ب) از مواد متفاوت با ضرایب انبساط حرارتی متفاوت بهره بگیرید.
مثال: سویچ های حرارتیاصل ۳۸ – استفاده از اکسید کننده های قوی
الف) هوای معمولی را با هوای غنی شده جایگزین کنید.
ب) هوای غنی شده را با اکسیژن جایگزین کنید.
ج) در داخل اکسیژن یا هوا، ماده را در معرض اشعه یونیزه کننده قرار دهید.
د) از اکسیژن یونیزه شده استفاده کنید.
مثال: کپسول غواصیاصل ۳۹ – محیط بی اثر
الف) محیط معمولی را با محیط بی اثر تعویض نمایید.
ب) فرایند را در خلا به انجام برسانید.
اصل ۴۰ – مواد مرکب
ماده همگن را با یک ماده مرکب جایگزین کنید.

منابع دیگر برای اسکمپر:یک. ابزار سوال سازی تصادفی اسکمپرراه های بسیاری برای استفاده از تکنیک اسکمپر موجود است. مثلاً می توانید بصورت متوالی همه سوالهای آورده شده در بخش قبلی را، به سرعت، مرور کنید؛ یا می توانید بر روی هر سوال تا زمانی که فکر می کنید همه احتمالات را به دقت بحث کرده اید، کار کنید.با این وجود، در مورد خلاقیت، گرفتن وروردی های تصادفی و غیر منتظره، واقعاً می تواند به ذهن شما کمک کند که راه حلی برای یک مسئله “غیرممکن”، پیدا کنید. با درنظر گرفتن این نکته، برای کمک و همراهی با این مقاله، ابزار سوال ساز تصادفی اسکمپر را ساخته ام. به مسئله ای که شما را آزار می دهد فکر کنید و سپس از این ابزار استفاده کنید و ببینید که چند راه انتخاب برای شما تولید می شود.دو. نقشه ذهنی مرجع اسکمپر

من همه سوالهای اسکمپر بخش قبل را در یک نقشه ذهنی در فورمت یک صفحه پرینت، قرار داده ام. این نقشه را به عنوان یک مرجع دستی یک صفحه ای درنظر بگیرید که هرگاه در جایی گیر کرده اید، و یا نیاز به یک ضربه آغازین برای فوران عصاره خلاقیتتان دارید، استفاده کنید.سه. کتاب بازی برای متفکربهترین منبعی که درباره اسکمپر می شناسم، کتاب فوق العاده میکائیل میچالکو، به نام بازی برای متفکر است. این کتاب به تنهایی چهل صفحه را فقط به اسکمپر اختصاص داده است. کتاب میکائیل، جامع ترین مرجع خلاقیت است که من به آن اشاره کرده ام. این کتاب، بیش از چهل تکنیک خلاقیت متناسب با هر سلیقه ای _از منطقی ترین افراد گرفته تا شهودی ترین افراد_ داراست. واقعاً این کتاب را پیشنهاد می کنم!کارگاه آموزشی تکنیکهای خلاقانه برای حل مسئله ، مهندسی تریزواسکمپر