تحلیل مدیریتی فیلم 12 مرد خشمگین

در فیلم دوازده مرد خشمگین، 12 نفر عضو هیات منصفه دادگاهی هستند که باید در خصوص قصاص پسری متهم به قتل تصمیم بگیرند. رای هیات منصفه تنها زمانی اثرگذار است که هر دوازده نفر هم رای باشند و جلسه آنها خروجی شفاف و قطعی داشته باشد. این فیلم که در لیست فیلم های برتر سینما قرار دارد، در تحلیل مدیریتی فیلم 12 مرد خشمگین جلوه کاملی از یک جلسه تصمیم‌گیری را درک می‌کنیم که می‌تواند برای بهبود کیفیت و نوع جلسات، الهام‌بخش باشد.

اکثر ما جلسات چند نفره و طولانی مدتی را که برای تصمیم‌گیری‌ها و ایده‌پردازی‌ها تشکیل می‌شوند، تجربه کردیه‌ایم. این جلسات در عین طولانی بودن، بازدهی کافی را ندارند؛ در این جلسات، عده‌ای پرحرف و مابقی خاموش‌اند و به طور کلی، این شکل از جلسات، دشمن بهره‌وری هستند. اما اگر جلسات بهره‌ور و پربازده هدف ما باشند چه ابزار و تاکتیک‌‌هایی برای مبارزه با دشمنان بهره‌وری جلسات داریم؟

ترکیب افراد حاضر در جلسه با نگاهی به فیلم 12 مرد خشمگین

در تحلیل مدیریتی فیلم 12 مرد خشمگین اگر به ترکیب جلسات توجه کنید؛ غالبا سه دسته اصلی از افراد در جلسه هستند، دسته اول “تصمیم سازان” هستند که با دو یا چند ایده وارد جلسه می‌شوند، دسته دوم “ممتنع و بی‌نظر ” و دسته سوم “مردد و محافظه‌کار”‌اند. در طول جلسه باید فرصت کافی برای بیان ایده به تصمیم‌سازان داده شود، از افراد ممتنع بخواهیم با گوش دادن به نظرات موجود در جمع، به ابعاد مثبت و منفی ایده‌ها، بدون سوگیری بپردازند و افراد محافظه کار را به مشارکت ترغیب کنیم. اما ممکن است در جلسه‌ای یک گروه خاص حضور داشته باشند که نقشی مخرب دارند!، این گروه علا‌قه‌ای به جلسه، سازمان و یا موضوع مورد بحث ندارند و اعضای دیگر باید کنترل کنند که این افراد با مداخله غیرمنطقی در طول بحث موجب تصمیمات زودهنگام اشتباه نشوند یا حتی برعکس موجب طولانی‌تر شدن و بی نتیجه ماندن گفتگو نباشند.

تکنیک‌هایی برای بهره‌ور کردن جلسات کاری

به نظر می رسد که جلسات بزرگتر از پنج نفر اداره کردن مشکل تری دارد پس  وجود شخصی با عنوان رئیس یا دبیر جلسه  بسیار

بسیار واجب است.

هنگام انتخاب اعضای جلسه باید در نظر داشته باشید که از تمام طیف نظرات در گروه بهره‌مند هستید. در صورت نیاز حتما از “عضو میهمان”، در جلسه استفاده کنید.

در طول جلسه مدارک و مستندات جمع‌آوری شده را همراه داشته باشید، آنالیز‌های انجام شده، نمودار‌ها و جداول و مهمتر از همه تحلیل‌های انجام شده بر روی آنها؛ تا نظرات و تصمیمات افراد، ریشه در حقایق و واقعیات داشته باشند و تحت تاثیر ایگو و یا جایگاه و سمت افراد تصمیم‌گیری نشود.

هرگز بدون آمادگی اعضا، جلسه را شروع نکنید، تمام اعضا، نه تنها از قبل از جلسه جزئیات دقیق روز و ساعت برگزاری را بدانند، بلکه جزئیات دقیقتر در خصوص موضوعاتی که بناست در مورد آن گفتگو شود، به همراه اسناد و اطلاعات تکمیلی باید در اختیار اعضا باشد و اعضا چند روزی فرصت کافی برای بررسی بیشتر را داشته باشند. به خاطر داشته باشید خروجی و نتیجه جلسات آیینه‌ی تمام قدی افراد حاضر در جلسه است، اگر جلسه‌ای بهره‌وری کافی را ندارد بدیلیل آنست که افراد حاضر در جلسه بهره‌وری کافی را نداشته اند!، یا آماده نبوده‌اند یا انرژی کافی را صرف موضوع نکرده‌اند.

و در انتها به یاد داشته باشید روش‌های برگزاری جلسات بر حسب پارامتر‌هایی مانند موضوع جلسات، اهداف آنها، افراد آنها و فوریت آنها باید متفاوت باشند. از جلسات ایستاده‌ی ماکزیمم ده دقیقه‌ای تا جلسات نیم روزه یا حتی یک یا چند روزه. جلسات در سکوت تا جلسات گفتگو محور و حتی جلسات مجازی؛ مطمئن شوید که از همه انواع جلسات در کار خود بهره‌ می‌برید.

نکات برگزاری جلسات بهره‌ور محدود به این تعداد نیست؛ لازم است افراد شرکت کننده در جلسات اصول بحث گروهی، تصمیم‌گیری، تبادل نظر و تفکر انقادی را آموزش دیده باشند و تمرین کرده باشند، توصیه می‌شود تیم خود را در این موضوعات آموزش دهید.

شخصیت شناسی 12 مرد خشمگین

به نظر می رسد اگر بخواهم خلاصه‌ای از داستان را ذکر کنیم، باید بگوییم که با چیز غریبی روبه‌رو هستیم؛ ماجرا از آن‌جا شروع می‌شود که نوجوانی 18 ساله به اتهام قتل پدرش دستگیر شده است. شواهد نشان می‌دهند که او مجرم است؛ اما خود شخص این اتهام را قبول ندارد. حالا طبق قانون ایالت متحده‌ی آمریکا، هیأت منصفه‌ای شامل 12 نفر تشکیل می‌شود و آنان باید همگی به اجماع درمورد مجرم بودن یا نبودن او رای دهند تا مشخص شود که نوجوان باید آزاد شود یا روی صندلی الکتریکی اعدام شود. داستان از جایی جذاب می‌شود که بدانیم این 12 نفر، هرکدام از قشر اجتماعی، سنی و فکری متفاوتی آمده‌اند. در رای‌گیری اول، 11 نفر با اتکا به شواهد ظاهری به مجرم بودن نوجوان رأی می‌دهند اما یک نفر رای مخالف می‌دهد؛ پس باید بحث و گفتگو شروع شود. در روندی عجیب و بسیار جالب، به جای آن‌که اکثریت بتوانند رای یک مخالف را برگردانند، اوست که موفق می‌شود یک به یک آرا را برگرداند و بی‌گناه بودن نوجوان را اثبات کند.

این داستان از لایه‌های متعدد و متنوع روان‌شناختی و جامعه‌شناختی برخوردار است. اولین نکته در تلاش مخالف در باب شناساندن اهمیت جان یک انسان است. جایی که اکثریت افراد، از وظیفه و رسالت خود آگاه نیستند و هرکدام می‌خواهند بنا به مشغله یا بی‌حوصلگی، سریعاً پرونده را مختومه کنند. اما شخصیت مخالف با ارزش دادن به انسان‌گرایی آن‌چنان به مرور در دل شخصیت‌های دیگر (و مخاطب) رخنه می‌کند که فلسفه‌ی اصلی داستان را رو می‌کند؛ هم‌چنین اگر از بیرون نگاه کنیم، می‌فهمیم که این کاراکترسازی جذاب و بازی بی‌نظیر هنری فوندا باعث شده تا شخصیت مذکور در فهرست پنجاه قهرمان برتر تاریخ سینما در بنیاد فیلم ایالات متحده‌ی آمریکا (AFI) قرار بگیرد. او کسی است که به طرزی موشکافانه، باحوصله و کاربردی، تفاوت واقعیت و حقیقت را مطرح می‌کند.

شخصیت‌شناسی دوازده مرد خشمگین

گفتیم که در این فیلم با 12 نفر از چندین قشر متفاوت مواجهیم؛ حال بیایید نگاهی کوتاه به آنان داشته باشیم و ببینیم هرکدام‌شان نماینده‌ی چه چیزی هستند؟ درواقع چه‌گونه می‌شود 12 نفر از یک جامعه با زوایایی متفاوت به یک موضوع واحد نگاه کنند؟! اولین نکته قبل از ورود به خود شخصیت‌شناسی، نوع شخصیت‌سازی سیدنی لومت است؛ او هیچ‌کدام از شخصیت‌ها را صاحب اسم نمی‌کند تا از طرفی تعلیق را بالا ببرد و از سوی دیگر گستره‌ی معناپذیری هر شخصیت را وسیع‌تر کند. در این راستا، تمام افراد در طول فیلم، همدیگر را با شماره‌ی جایگاه خود در هیات منصفه صدا می‌زنند؛ برای مثال «هفت!»، «آقای یازده!» یا «آقای شماره‌ی سه!!!»

علاوه بر نکات مذکور، این تمهید می‌تواند گزینه‌ای خوب برای تمرکز صددرصدی مخاطب بر روی بحث در حال اجرا باشد و هیچ ارجاع مابه‌ازایی را در مواقع جدل، به وجود نیاورد. در تعامل با این نکاتِ سناریویی، لومت با استفاده از نکات جذابِ فرمی، تاثیر کار خود را بالا می‌برد. برای مثال در ابتدای فیلم‌برداری، لنز دوربین به صورت چشمی تنظیم شده است تا جمع افراد را مدنظر داشته باشد، اما با پیشرفت داستان و ایجاد دیالکتیک‌های متوالی، لومت برای نشان دادن فرسایشی شدن مباحثات فاصله‌ی کانونی فیلم‌برداری را زیاد می‌کند تا احساسات انسانی مثبت و منفی اعم از اضطراب، عصبانیت، دلخوری، همدلی و… شخصیت‌ها را به تصویر بکشد. از طرفی فشار با این نوع از تصویربرداری لحظه به لحظه بیشتر می‌شود و بدون تغییر لوکیشن، گویی این حس به مخاطب دست می‌دهد که اتاق هیأت منصفه کوچک و کوچک‌تر شده است!

البته تمهیدات فنی لومت به همین‌جا ختم نمی‌شوند و بی‌شمارند. برای مثال در شروع فیلم، دوربین نمای پایین به بالایی از ساختمان قضایی آمریکا را نشان می‌دهد؛ چیزی که به صورت ناخودآگاه، قدرت و ابهتِ دیوان‌سالاری را به اذهان مخاطب متبادر می‌کند؛ اما در ادامه قرار است این نما و نماهایی هم‌راستا (مانند نمای معکوس بالا به پایینی که انسان‌ها را ریز نشان می‌دهد) طعنه‌ای به ناکارآمدی غول بوروکراسی باشد. غولی که از جنس واقعیت است و گرچه ساخت انسان است، اما ذات و حقیقت سرش نمی‌شود و می‌تواند در باب مدرنیته‌ی فرهنگی یا سرمایه‌داری حاکمیتی، عنصری تهدیدآمیز علیه انسانیت باشد.

فهرست شخصیت‌ها

چند شخصیت فرعی وجود دارند که دیالکتیک خاصی را با شخصیت هنری فوندا ایجاد نمی‌کنند و تنها نشان‌دهنده‌ی نماینده‌های متنوع جامعه هستند؛ برای مثال آقای شماره‌ی پنج، فردی است که بیشترین نقش فرعی در واضح کردن اضطراب انسانی را دارد. آقای شماره‌ی هشت، مانند فرد قبلی است؛ او کسی است که وجه دیگری، یعنی دودلی و تردید انسان‌ها در هنگام قضاوت را زنده می‌کند. آقای شماره‌ی 9 که به عنوان سخنگوی جمع، همه‌چیز را خوب کنترل می‌کند و مدیر جمع است. آقای شماره‌ی سه و شش، دو نفری هستند که بیشترین تطابق را با هم دارند؛ آنان هردو از قشر کارگرند و با این وجود، در شنود صحبت‌ها منطقی به نظر می‌آیند و مهم‌تر از آن مودب؛ طعنه‌ای به نظام سرمایه‌داری…

اما اگر از اساسی بودن شخصیت آقای شماره‌ی یک (هنری فوندا) یعنی روشن‌فکر داستان بگذریم؛ چند نفر هستند که تقابل‌های مثبت و منفی با او را می‌سازند. در ابتدا پیرمردی را داریم (شماره‌ی دو) که اولین رای هم‌راستا با فوندا را می‌دهد. او تاییدیه‌ای بر این نکته است که ذات پاک انسانی، می‌تواند زودتر از هر چیزی، بد و خوب را از هم تشخیص دهد. از طرفی او با حس ششم و بدون مصداق خاصی به فوندا رای می‌دهد تا بازی شروع شود و حرف فوندا شنیده شود؛ نوعی از فرصت دادن به روشن‌فکرِ در اقلیت برای بیان حقایق است. امری که می‌تواند جزو معدود شمّه‌های مثبت حضور مردم در فرآیند دموکراسی تلقی شود. فرد چهارم تجربه‌ی پیرمرد را ندارد، اما با سخنوریِ خود و در عین حال فهمِ زبانیِ خوب نسبت به صحبت‌ها، روح مثبتی از خودش نشان می‌دهد. توجه به این نکته که او اصالتا آمریکایی نیست و ضمنا مانند پیرمرد، سن بالایی ندارد، گریزی به تفاوت فرهنگی اروپا و آمریکا و هم‌چنین تعهد و انعطاف بیشتر اروپایی‌ها به مسائل فطری انسانی است.

دوگانه‌سازانِ منفی

چهار نفر هستند که بیشترین مخالفت را با آقای شماره‌ی یک از خود نشان می‌دهند. یازدهمین فرد، ذات مادی‌گرایانه‌ی سرمایه‌داری و تقابل آن با انسانیت را نشان می‌دهد. او که یک سهام‌دار است، بسیار خونسرد عمل می‌کند و تنها به نظرات شخصی‌اش مطمئن است. او طبق جامعه‌ی نمایندگی‌کننده‌اش، همه‌چیز را عددی می‌بیند. آقای شماره‌ی 10، وجه منفی سنت‌گرایی که همان ارتجاع است را بروز می‌دهد. او سن بالایی دارد اما به جای تجربه‌گراییِ معطوف به فهم و درک، تعصب به باورهای کانالیزه‌شده و تحمیل کردن آن‌ها را برگزیده و در این راه از بددهنی هم استفاده می‌کند.

آقای شماره‌ی هفت فردی کاسب است که مدام می‌خواهد جلسه را به اتمام برساند تا زودتر دنبال علایق شخصی‌اش (مسابقه‌ی فوتبال) برود؛ لومت در قامت او جنبه‌ی مضر و افراطیِ فردیّت را نشان می‌دهد و نشان می‌دهد که انسان‌های سطحی چه‌طور جامعه را در آخرین اولویت خود قرار می‌دهند و حاضرند بزرگ‌ترین دغدغه‌های همه را قربانی پیش پاافتاده‌ترین علایق خودشان کنند. آقای شماره‌ی 12، آخرین و بزرگ‌ترین دشمن قهرمان داستان است. شخصیت شرور فیلم، پدری غمگین و در عین حال مستبد و کله‌شق است که بیشترین بار روان‌شناختی داستان را به دوش می‌کشد. او دیرتر از همه و در اجبار به حقیقت تن می‌دهد و بدتر از آن جایی را به یاد می‌آوریم که او از جایی به بعد، در تمام لحظات می‌دانسته حقیقت چیست اما سعی بر انکار آن داشته تا با این لجبازی، رای بچگانه‌ی خود را به کرسی بنشاند.

تکنیک‌های 12 مرد خشمگین

در بخش‌های قبلی کم و بیش درمورد تکنیک‌های فنی صحبت کردیم؛ حال بیایید تا گریزی به مولفه‌های محتوایی که به صورتی تکنیکی در داستان حضور دارند، بزنیم. یکی از جذاب‌ترین مولفه‌های 12 مرد خشمگین، بارانی است که در اوج هرج و مرج جلسه شروع به باریدن می‌کند و از آن پس، افراد به صورتی عمیق‌تر به معنا متوسل می‌شوند. جدای از این مساله و در ادامه‌ی مولفه‌ی باران، افراد به صورتی قاطع‌تر و ایدئولوژیک رای می‌دهند. اگر به یاد بیاورید، پیش از این، افراد به صورتی غیرقاطع رای می‌دادند؛ گویی که تا جایی از داستان برای از سر وا کردن در هیات منصفه حضور دارند و ضرب‌المثل «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو» را پیش چشم می‌آورند. حال اگر پایان داستان را دقیق‌تر ببینیم، متوجه می‌شویم که باران از سطح مولفه هم درآمده و در حد یک موتیف حضور دارد. زیرا بعد از اتمام جلسه و اثبات بی‌گناهی نوجوان، باران هم تمام شده و هوایی آفتابی را می‌بینیم؛ کنایه‌ای از پاک شدن خود قضاتِ جمع و به تبع آن پاکسازی جامعه…

چند نماد

اما بیش از این مسائل، جذابیت تکنیکی لومت را می‌توان در نمادگرایی، آن هم نمادسازی از ساده‌ترین جزئیات دانست. برای مثال چاقو به عنوان یک وسیله‌ی واقعیِ صرف حضور دارد و علاوه بر نمایندگی آلتِ جرم، می‌خواهد نشان دهد که واقعیات نباید معیار قضاوت باشند؛ جایی که به خاص بودن چاقو برای اثبات گناهکاری نوجوان اشاره می‌شود و همان‌لحظه قهرمان داستان، چاقوی مشابهی را از جیبش درمی‌آورد!

تعریق شخصیت‌ها عامل دیگری است که نماد فشار وارد شده به انسان‌ها در هنگام قضاوت است؛ اینکه چگونه تقابل بین احساس و منطق باعث می‌شود انسان به عجز برسد و از درون، منفجر شود. در همین راستا، دو مولفه‌ی مهم دیگر داریم که به گرما مرتبطند. از یک سو، پنکه چیزی است که باعث می‌شود شخصیت‌های مخالف، سر ادامه یافتن جلسه کوتاه بیایند. یعنی مسائل بسیار فرعی هم می‌توانند گره‌گشای انسانِ ابزورد باشند! از طرفی پنجره، نمادی کهن‌الگویی و کاملا کلاسیک را دارد؛ هرکدام از شخصیت‌ها وقتی می‌خواهند عمیق‌تر شوند و در لایه‌های ریزتری فکر کنند، به سمت پنجره می‌روند و این مولفه هم دقیقا نمایی دوردست و فراتر از نوک بینی را به آنان نشان می‌دهد…